Trích sách “Phanxicô, giáo hoàng của người nghèo”, Andrea Tornielli, nxb. Novalis
Thứ năm 14 tháng 3, xế trưa ngày thứ nhất tại chức giáo hoàng, giáo hoàng Phanxicô cùng các hồng y đồng tế ở nhà nguyện Sixtine. Ngài không muốn đọc bài diễn văn mà theo truyền thống, hồng y Quốc vụ khanh đã chuẩn bị trước. Ngài để qua một bên. Các chương trình như dự định sẽ theo sau. Sau cuộc bầu chọn chớp nhoáng, vị giáo hoàng thứ 266 muốn ứng khẩu và chú giải Kinh Thánh. Cha muốn đứng giảng như các cha xứ, không muốn ngồi trên ghế để giảng, cha không đội mũ chỏm trên đầu. Cha lật mấy trang Phúc Âm và rất đơn giản, cha nói các lời sâu đậm và tận căn, cảnh báo Giáo hội nguy cơ có một loại xa hoa thiêng liêng mà tân giáo hoàng luôn luôn cho đó là “tội tệ nhất của Giáo hội.”
Thánh lễ đầu tiên của giáo hoàng Phanxicô cho dấu chỉ của một thay đổi đang tiến hành. Tân giáo hoàng không đội mũ quý thêu vàng càng ngày càng cao, mà trong những năm vừa qua tái xuất hiện trong các lễ phục giáo hoàng. Ngài chọn chiếc mũ đơn sơ nhất, bằng vải giống cái ngài vẫn dùng trong các buổi lễ làm ở các khu phố ổ chuột Buenos Aires, trong lòng dân chúng, họ luôn luôn xem ngài là hình ảnh của một Giáo hội “gần gũi”, có khả năng “loan truyền và làm dễ dàng đức tin,” mang hy vọng đến cho họ. Nhân danh nét thanh đạm của dòng Phan Sinh được phục hồi, các nghi thức lễ của chức giáo hoàng phải xếp các lễ phục thêu đăng ten sang trọng vào tủ.
Một thánh lễ đơn giản. Thánh lễ dâng cho Giáo hội, pro Ecclesia. Dưới bức tranh Phán xét Cuối cùng của danh họa Michel Ange, bức tranh mà vài giờ trước đó các hồng y, người này đi sau người kia, tay cầm phiếu để chọn người kế vị Thánh Phêrô.
Người ta chờ để xem tân giáo hoàng sẽ nói gì. Nếu năm 2005, đức giáo hoàng Bênêđictô XVI, năm 1978 giáo hoàng Gioan Phaolô I, năm 1978 giáo hoàng Gioan Phaolô II đều dùng bản phác thảo hồng y Quốc vụ khanh đã soạn thảo trước, thì giáo hoàng Phanxicô quyết định, để qua một bên bài diễn văn đã soạn sẵn bằng tiếng latinh theo truyền thống. Ngài giảng không nhìn giấy. Thêm một dấu hiệu nữa. Phanxicô đã chia sẻ suy niệm của mình qua ba động từ “bước đi,” “xây dựng” và “tuyên xưng” mà ngài đã rút ra từ những bài đọc khác nhau của thánh lễ. Cha nhắc lại giao ước Thiên Chúa nói với tổ phụ Abraham: “Bước đi trong sự hiện diện của Ta và hãy nên trọn hảo.” Những lời muốn nói trước hết cho các hồng y, cho Giáo triều Roma và cho tất cả các tín hữu.
Rồi ngài nói đến việc xây dựng Giáo hội, những “hòn đá vững chắc”, những “hòn đá sống động đã được Thần Khí xức dầu thánh.” Ngài nhắc đến sự cần thiết phải “xây dựng Giáo hội, Hiền thê của Chúa Kitô, trên hòn đá tảng là chính Chúa Giêsu Kitô.” Cuối cùng là tuyên xưng đức tin. “Chúng ta có thể bước đi như ý mình muốn, có thể xây được nhiều thứ, nhưng nếu không tuyên xưng đức tin thì cũng sẽ chẳng ích gì. Chúng ta sẽ trở thành một tổ chức Phi chính phủ, trợ giúp nhân đạo chứ không phải là một Giáo hội, Hiền thê của Thiên Chúa.”
Một ám chỉ Giáo hội có nguy cơ biến thành một tổ chức Phi chính phủ cũng đã là nội dung của bài giảng Mở đầu tiến trình bầu Giáo hoàng, pro eligendo Pontifice do hồng y niên trưởng Angelo Sodano chủ tọa hai ngày trước đó. Sự so sánh trước hết là quy chiếu vào giáo huấn của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI “giám mục danh dự của Roma,” trước đó nhiều lần đã cảnh báo chống lại việc bị giảm thiểu thành cơ quan bác ái “tương trợ hay đơn thuần trợ giúp nhân đạo,” trong khi việc rao giảng Phúc Âm là một “việc bác ái” quan trọng nhất.
Nếu chúng ta không xây “trên tảng đá vững chức thì giống như trẻ con xây lâu đài trên cát, tất cả sẽ sụp đổ.” Giáo hoàng Phanxicô đã trích câu nói của văn sĩ Pháp Léon Bloy: “Ai không cầu nguyện với Thiên Chúa thì cầu nguyện với quỷ, vì nếu không tuyên xưng Chúa Giêsu Kitô thì tuyên xưng sự yêu chuộng thế gian của ma quỷ.”
Bước đi, xây dựng, tuyên xưng. Đó là những việc không dễ dàng, vì khi bước đi, khi xây dựng, khi tuyên xưng thì có khi phải gặp khó khăn, đôi lúc còn làm chúng ta phải đi lui.” Ngay cả Thánh Phêrô, người đã “Con tin Thầy là Đức Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống, con theo Thầy nhưng xin đừng nói về thập giá.” Và ở đây, giáo hoàng Phanxicô nói những câu tận căn: “Khi chúng ta bước đi mà không mang thập giá, khi xây dựng mà không mang thập giá, khi tuyên xưng Chúa Kitô mà không mang thập giá thì chúng ta không phải là môn đệ của Chúa, chúng ta là tôi tớ thế gian dù chúng ta có là linh mục, giám mục, hồng y hay giáo hoàng đi nữa, chúng ta không phải là môn đệ của Chúa.” Cha nói đến nguy cơ của một thói xa hoa thiêng liêng, một Giáo hội không tuyên xưng đức tin vào Chúa Kitô và không mang thập giá thì sẽ trở nên chướng ngại cho việc rao giảng Phúc Âm.
Sau đó cha nói một cách đơn giản: “Sau những ngày hồng ân này, tôi mong chúng ta hãy can đảm, chỉ cần can đảm thôi, bước đi trong sự hiện diện của Chúa, với thập giá của Chúa; xây dựng Giáo hội trên máu Chúa đã đổ ra trên thập giá và tuyên xưng một vinh quang duy nhất, đó là vinh quang của Chúa Kitô bị đóng đinh. Được thế, Giáo hội sẽ tiến tới đàng trước.” Một Giáo hội, để lấy lại sức mạnh cho bước đi của mình, sẽ không thể quên thập giá và phải sẵn sàng theo chân Chúa cho đến tử đạo.
Thứ sáu 15 tháng 3, giáo hoàng Phanxicô tiếp các hồng y trong căn phòng Clémentine. Cha ngõ lời qua các hồng y, qua toàn Giáo hội để Giáo hội đừng bao giờ chiều theo tinh thần bi quan và chua chát mà ma quỷ bày ra trước mặt chúng ta mỗi ngày.” Đó là một buổi gặp gỡ thân tình, thoải mái, có tất cả hồng y tham dự kể cả các hồng y trên tám mươi tuổi không tham dự mật nghị. Cha ngồi trên ngai, mang đôi giày đen bình thường thấy rõ dưới áo choàng trắng. Cha nghe lời phi lộ của hồng y niên trưởng Angelo Sodano và khi đứng lên để chào hồng y niên trưởng, cha không thấy bậc cấp và suýt té. Tiếp đó cha đọc một bài và có thêm, theo trí nhớ, một câu của Tổ Phụ bằng tiếng latinh và một câu khác của thi sĩ người Đức Holderlin bằng tiếng Đức. Cha cho biết, đã “ngập tràn xúc động” trong buổi gặp đầu tiên với tín hữu sau cuộc bầu chọn. Với những lời lẽ buồn bã, cha nhắc đến đức giáo hoàng danh dự Bênêđictô XVI, nhấn mạnh đặc biệt đến tính “khiêm tốn và dịu dàng”, hai đặc tính mà giáo hoàng Phanxicô cũng có.
Mỗi lần ngõ lời với các hồng y, cha đều nói “anh em hồng y” và nhấn mạnh đến nét đẹp của mật nghị: “Chúng ta là một cộng đoàn thân mật, gần gũi, điều đó giúp ích cho tất cả chúng ta. Sự cởi mở và hiểu biết lẫn nhau giúp cho chúng ta dễ dàng vâng lời tác động của Đức Chúa Thánh Thần.” Giáo hoàng Phanxicô nhắc lại chính Đức Chúa Thánh Thần là nguồn cội của “tất cả các khác biệt trong lòng Giáo hội, như một vị tông đồ của tháp Babel. Nhưng mặt khác, chính Ngài lại kết hợp tất cả các khác biệt này thành một đơn vị hợp nhất hài hòa với nhau.”
Cái nhìn của giáo hoàng Phanxicô là cái nhìn tích cực khi ngài xin các hồng y đừng nhường chỗ cho bi quan. Ngài còn an ủi các bạn: “Một nửa trong chúng ta đã già, tuổi già là tuổi của khôn ngoan… Chúng ta cho tuổi trẻ khôn ngoan này, như rượu, càng để lâu càng ngon.”
Cha thân tình với tất cả, cười, đùa, gặp từng hồng y một, trả lời câu hỏi của họ, ai hôn tay ngài thì ngài hôn lại. Rõ ràng phong cách Phanxicô đã làm lây lan qua mọi người. Cha nói chuyện lâu với hồng y Ouellet, nhưng cũng lâu với hồng y Giuseppe Bertello, Trưởng ban Giáo hoàng về Thành phố Vatican và với hồng y Honduras Oscar Rodriguez Maradiaga. Rất nhiều hồng y Phi châu xin ngài làm phép chuỗi hạt và tượng, hồng y Fox Napier tặng ngày vòng đeo tay bằng nhựa màu vàng, tượng trưng cho việc thiện, được đức giáo hoàng mang ngay vào cổ tay.
Sau buổi ăn sáng ở nhà trọ Thánh Matta, ngài vẫn còn ăn sáng ở đó và mỗi ngày ngồi một bàn khác nhau chứ không có bàn sẵn dành trước cho ngài, ngài đi thăm bạn là hồng y Argentina, Jorge Mejia, đã ngoài chín mươi, bị nhồi máu cơ tim hai ngày trước đó. Ở bệnh viện Piô XI, ngài nói chuyện với hồng y Mejia nửa giờ, hôn tay bác sĩ chuyên gia tim, chào bác sĩ và các bệnh nhân khác trước khi ra về.
Một cuộc viếng thăm làm nhớ lại đức giáo hoàng Gioan Phaolô II cũng đã đến thăm bạn là giám mục Andrzej Deskur ở bệnh viện Gemelli cũng ngay hôm sau ngày nhận chức, 17-10-1978.
Trong khi chờ đợi thay đổi các trưởng ban, bộ và nhóm cộng sự, bộ máy Vatican sinh hoạt từng ngày một. Thời gian đầu tại chức, giáo hoàng Phanxicô xin Đức ông Aslfred Xuereb, thư ký thứ nhì của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI làm thư ký riêng của mình. Tất cả rồi sẽ quen phong cách của giáo hoàng thích đi xe buýt cùng với các hồng y hơn là đi xe riêng. Một giám mục thành phố Roma, dù bề bộn công việc, vẫn muốn thay đổi tối thiểu thói quen sống và làm chứng Phúc Âm của mình. Một vài vẻ huy hoàng tráng lệ và một vài nghi thức của Giáo triều bỗng chốc như đã thuộc về một thời xa xưa.
Thứ bảy 16 tháng 3, giáo hoàng Phanxicô khẳng định phong cách mới của mình trước sáu ngàn ký giả và kỹ thuật viên được phép tường thuật cuộc bầu chọn ở phòng họp Phaolô VI. Thêm một lần nữa, ngài không theo bài đã soạn trước. Trong một bài diễn văn cuốn hút, khi giải thích việc chọn lựa tên Phanxicô, ngài ngõ ý trong nhiệm chức của ngài, ngài mong muốn có “một Giáo hội nghèo cho người nghèo.”
Ngài cũng xin các ký giả khi tường thuật đời sống Giáo hội thì đừng bao giờ quên chiều kích đức tin. Ngài mời gọi họ “luôn luôn tìm hiểu hơn về bản chất của Giáo hội và tiến trình của Giáo hội trong thế giới này, với những đức tính và tội lỗi của nó.” Và ngài xin họ quan tâm đặc biệt đến sự thật, lòng tốt và nét đẹp: “Điều này làm cho chúng ta kết hiệp với nhau, vì Giáo hội tồn tại là để loan báo sự thật, lòng tốt và nét đẹp nơi chính Chúa Giêsu Kitô.”
Trong các đoạn ngẫu hứng, ngài nói một câu ngắn trong giáo huấn của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI. Cha nhắc lại “Chúa Kitô là trọng tâm chứ không phải người kế vị Thánh Phêrô, không có Chúa Kitô, Thánh Phêrô và Giáo hội không có lý do để tồn tại.” Ngắn gọn, giáo hoàng không phải là nhân vật chính. Cuộc gặp gỡ với kỳ giả kết thúc với câu “Tôi thương các bạn.”
Thêm một lần nữa, làn gió mát thổi trên hai cuộc gặp ngày chúa nhật. Giáo hoàng Phanxicô muốn dâng lễ 10 giờ sáng chúa nhật ở nhà thờ nhỏ Thánh Annà, nội thành Vatican nhưng cũng là giáo xứ của người La Mã sống trong khu vực Borgo Pio. Giáo hoàng giảng một bài giảng không cần giấy, bài giảng này có thể xem như thông điệp đầu tiên của ngài: “Thông điệp của Chúa Giêsu là lòng thương xót. Đối với tôi, với lòng khiêm tốn, tôi có thể nói, đó là thông điệp mạnh nhất của Chúa Giêsu.”
Chúng ta sống trong một xã hội quen kiểu càng ngày càng ít có trách nhiệm: người khác luôn luôn lầm lỗi. Những người không đạo đức luôn luôn là những người khác. Luôn luôn người khác gây hấn, chúng ta không bao giờ làm gì sai. Nhưng đôi khi chúng ta lại trở về sống theo kiểu chủ nghĩa giáo quyền muốn “chuẩn mực hóa” đời sống người khác, áp đặt lên họ những điều kiện tiên quyết, những cấm đoán làm tự do của họ bị ngộp, làm cuộc sống hàng ngày thành nặng nề, khó nhọc. Thay vì đón nhận thì vội vàng lên án. Có khả năng phê phán nhưng không nghiêng mình xuống với các khốn cùng của nhân loại. Sứ điệp của lòng thương xót, trọng tâm thông điệp đầu tiên (chưa phải văn bản viết) của tân giáo hoàng phá một lúc hai điểm.
Giáo hoàng Phanxicô đã chú giải đoạn Phúc Âm người đàn bà ngoại tình, người mà các luật sĩ, các người pharisêu muốn ném đá vị bà vi phạm luật ông Môsê. Chúa Giêsu cứu bà khi Ngài yêu cầu ai là người không phạm tội hãy ném đá đầu tiên; tất cả đều bỏ ra đi. “Ta cũng không lên án con; đi và từ nay đừng phạm tội nữa.” Nhắc lại đoạn các luật sĩ, những người pharisêu đã kéo bà ra trước mặt Chúa Giêsu đòi ném đá, giáo hoàng nói: “Đôi khi chúng ta cũng thích đánh đập, lên án người khác.”
