Tìm hiểu việc Chúa Giêsu xuống Ngục Tổ tông - tt

2. Quan điểm của một số Giáo phụ và thần học gia hiện đại

Truyền thống thần học xa xưa của Giáo Hội cho rằng những người chết không thực sự được hưởng hạnh phúc Thiên đàng khi Đức Giêsu Kitô chưa thực hiện chương trình cứu chuộc. Một tác giả ở thế kỷ thứ V, Domatius viết “Trước khi Chúa Giêsu chịu nạn, mọi linh hồn các thánh bị giam cầm trong hoả ngục do món nợ của Ađam, cho tới khi được giải thoát khỏi ách nô lệ, do quyền lực của Chúa, nhờ cái chết vô tội của người trên thánh giá” [9].

Từ lâu lắm, Justin tử đạo đã từng đặt nghi vấn và đi đến kết luận: “Đức Chúa, Thiên Chúa của Israel, nhớ lại kẻ chết của Ngài đang ngủ trong lòng đất và xuống với họ để nói cho họ biết về Phúc Âm cứu rỗi” [10].

Thánh Grégerio Cả đã không ngần ngại quả quyết việc Đấng Cứu Thế đích thân xuống tận phòng giam của hoả ngục để giải cứu các linh hồn công chính về nơi an nghỉ. “Vì từ khi Đấng Tạo Hoá và cứu chuộc chúng ta đã vào trong các phòng giam của hoả ngục, đưa linh hồn những người được Thiên Chúa chọn ra, Người không để chúng ta đi vào nơi mà Người đã xuống để giải cứu những người ở đó. Nhưng những ai đã sinh ra trước khi Chúa đến, dù họ công chính đến đâu, khi ra khỏi xác họ cũng không thể nào được đón nhận tức khắc vào trong lòng quê hương Thiên Quốc. Bởi vì Đấng ấy chưa đến, Đấng sẽ phá các phòng giam của hoả ngục khi xuống đó và đưa những linh hồn công chính vào nơi an nghĩ vĩnh cửu” [11].

Thánh Thomas Aquino trong bộ tổng luận thần học cũng có cùng một lập luận. Theo ngài, linh hồn của những người công chính trước Chúa Cứu Thế đến trần gian đều ở trong bóng tối của sự vắng bóng Thiên Chúa. Chỉ khi Đức Kitô hoàn tất công trình cứu độ, xuống âm phủ giải cứu các vong linh ở đó, đập tan bóng đêm sự chết và đem ánh sáng cho gian trần thì họ mới được lên Thiên đàng [12].

Nhìn chung, từ thế kỷ thứ XIII về trước, dưới nhãn quan phân chia thế giới thành các “vùng” trần gian, thiên đàng, hoả ngục… nên khi giải thích tín điều xuống âm phủ cũng mang màu sắc đó. Như đã đề cập ở mục I, các thần học gia hiện đại không còn nhìn nhận như vậy nữa vì nó gợi lên trong tâm trí nhiều người thời hiện đại hình ảnh lỗi thời về trời, đất, địa ngục. Nhất là khi ngành khảo cổ học, sinh vật học và thiên văn học có nhiều phát minh mới, làm thay đổi những nhãn quan của thời trung và cổ đại về thế giới. Do đó, chúng ta có những cách hiểu tín điều xuống ngục tổ tông theo tinh thần của thần học hiện đại khởi từ ánh sáng của Công đồng Vatican II.

Hồng y Ratzinger cho rằng: “Khi chúng ta nói Đức Giêsu xuống ngục tổ tông là chúng ta đụng đến một ý nghĩa mang tính mầu nhiệm. Chúa Giêsu trở nên tăm tối trong sự chết như chúng ta chiêm ngưỡng những đêm giá lạnh trong nấm mồ. Ở đó chỉ có sự thinh lặng thăm thẳm, sự thinh lặng của mạc khải” và ngài còn nói thêm “Sự thinh lặng khôn dò, sự thinh lặng không hiểu nỗi và không thể hiểu được. Một khía cạnh của mầu nhiệm cứu chuộc vượt quá sự hiểu biết của con người” [13].

Nhà chú giải Kinh Thánh Wlliam Barclay cũng chung một nhận định như vậy, rằng khi giải thích đoạn thư của Phaolô về việc Đức Giêsu xuống âm phủ, ông nói “chúng ta đang gặp một trong những đoạn khó hiểu nhất của Kinh Thánh và nếu muốn hiểu phần nào, không còn cách khác là thắt lưng tâm trí tìm biết ý nghĩa của nó” [14]. Xin được thêm vào đây rằng sự phức tạp và khó hiểu của tín khoản này làm cho nhiều người khi đọc kinh tin kính đã nói câu “Ngài đã xuống ngục tổ tông” hoặc là vô nghĩa hoặc là gây bối rối hoang mang, nên đã ngầm đồng ý với nhau bỏ qua hay quên phắt đi. Và chúng ta, đã đến lúc phải nghiêm túc tìm hiểu những ý nghĩa đích thực sâu xa mà Giáo hội gửi gắm trong đó.

3. Ý nghĩa đích thực của tín điều này

Như đã nói ở trên, chúng ta chỉ có thể hiểu ý nghĩa của thành ngữ “xuống âm phủ” nếu biết xét nó trong tương quan duy nhất và toàn thể của mầu nhiệm phục sinh, tức nối liền với những thành ngữ đi trước và sau: “Chịu đóng đinh trên cây thánh giá, chết và táng xác, xuống ngục tổ tông, ngày thứ ba bởi trong kẻ chết mà sống lại” [15]. Trong sự thống nhất này, tín khoản Đức Giêsu xuống ngục tổ tông chứa đựng ba chân lý quan trọng căn bản sau:

Thứ nhất, Đức Giêsu không chỉ nếm trải sự chết mà còn uống cạn chén của sự chết. Nghĩa là Ngài đã có chết, chết thật. Sự chết của Ngài không phải là một màn nguỵ tạo trong một vở tuồng. Sự chết đó không thể được giải thích bằng sự ngất đi trên thập giá hay bất cứ điều gì tương tự mà giới y khoa thường nêu ra; nhưng Ngài đã thực sự trải qua sự chết và đã sống lại hiển vinh. Mầu Nhiệm Phục Sinh thật lớn lao và ý nghĩa!

Thứ hai, ơn cứu độ mà Đức Giêsu mang lại có ý nghĩa phổ quátcho hết mọi người, ở mọi thời đại. Mầu nhiệm nhập thể đã từng cho thấy, Người đã xuống, đã tự huỷ mình lĩnh lấy thân phận tôi đòi (x.Pl 2,4-7). Vậy, việc xuống ngục tổ tông là điểm đánh dấu độ sâu thẳm vô cùng của sự tự huỷ ấy, hầu cứu chuộc nhân loại khỏi hư mất. Đây là một nội dung mạc khải về tình yêu vô bờ bến của Thiên Chúa đối với nhân loại. Méliton, một giám mục thành Sardes vào thế kỷ thứ hai đã đặt vào miệng Đức Giêsu những lời: “Chính Tôi đã tiêu diệt sự chết và đã chiến thắng kẻ thù. Tôi đã vào âm phủ, đã trói hung thần dưới đó lại và đã dẫn người ta lên trời”. 

Về mặt thần học, khó có thể lý giải cách thức mà Đức Giêsu đã xuống âm phủ như thế nào, linh hồn Người tách ra khỏi xác rồi xuống ngục tổ tông? Hay chính “hồng ân cứu độ” được ban tặng cho các linh hồn trong âm phủ ngay khi Ngài hoàn tất chương trình cứu chuộc? hoặc là cách thức khác? Giáo Hội không quả quyết điều đó mà chỉ khẳng định chắc chắn rằng tín điều Đức Giêsu xuống âm phủ đã làm rung chuyển vương quốc của sự chết, của tội lỗi và của quyền lực sa tan; đến nỗi, giờ đây, khi nghe danh thánh Giêsu, mọi gối đều phải bái quỳ, cả trên trời dưới đất và trong nơi âm phủ (x.Pl 2,10); đồng thời khơi nguồn sự sống và sống dồi dào cho nhân loại (x.Cv 3,15).

Thứ ba, Chúa Giêsu đã xuống âm phủ và rao giảng Tin Mừng ở đó thì không có chỗ hiểm hóc nào trong vũ trụ này mà sứ điệp về ân sủng đã không được rao giảng. Điều này chứa đựng lời giải đáp cho vấn nạn mà Kitô giáo đặt ra: Số phận của những người đã sống trước Chúa Giêsu đến thế gian và những người chưa hề được nghe giảng Phúc Âm? Giáo lý về việc Chúa Giêsu xuống âm phủ bảo vệ được chân lý quý báu là không hề có một người nào từng sống mà lại bị Chúa Kitô bỏ quên không nhìn tới và không được đề nghị ban cho ơn cứu rỗi của Thiên Chúa [16].

Đây chính là những nội dung và cũng là những ý nghĩa mà Giáo lý Hội Thánh Công giáo không ngừng khẳng định trước những khó khăn vốn có của thời đại “Tin Mừng được loan báo cho kẻ chết… và từ nay, Đức Giêsu Kitô phục sinh nắm giữ chìa khoá sự chết và âm phủ” (GLCG số 634-635).

4. Niềm hy vọng lớn lao cho chúng ta

Những khó khăn trong việc giải thích tín khoản này không làm cho chúng ta quên rằng tình yêu của Thiên Chúa vượt thắng và làm sáng tỏ hết tất cả, đã được mạc khải dứt khoát và trọn vẹn trong Đức Kitô, ngay cả trong những lúc và ở những nơi mà con người chúng ta hoàn toàn bó tay. Mầu nhiệm phục sinh tạo thành một thất bại thường trực và liên lỉ cho những mãnh lực tối tăm, tháo gỡ gông cùm tội lỗi cho nhân loại. Đó là hy vọng lớn lao cho hết mọi người, còn sống cũng như đã chết.

Tín điều Đức Kitô xuống ngục tổ tông, nhìn trong bối cảnh mầu nhiệm phục sinh, hàm chứa một sự thật đầy an ủi cho chúng ta. Nó giúp chúng ta hiểu rằng vực sâu sự chết, vốn hằng mở ra trước mắt chúng ta, một vực sâu tăm tối và đầy bí ẩn, cũng không quá vô tận và bất khả dò thấu nhờ việc Chúa Kitô xuống âm phủ, mầm mống của sự sống lại tái sinh, ánh sáng lại dọi chiếu vào đêm tối mịt mù.

Như thế, khởi từ Thánh Kinh, tín biểu các Tông đồ đã xác định việc Đức Kitô xuống ngục tổ tông như một hệ quả tất yếu từ cái chết của Người. Đây là một cách dùng hình ảnh nói lên ý nghĩa Chúa Giêsu chết là một sự thật hiển nhiên, vì Người đã đi đến nơi mọi người đúng lẽ cư ngụ sau khi đã qua đời. Truyền thống Cựu ước gọi nơi đó là cỏi âm ty, tức thế giới cỏi chết. Khi nói Chúa Giêsu xuống ngục tổ tông hàm ý nói Người chỉ thật sự phục sinh sau khi đã chết thật. Sự phục sinh trở nên ơn cứu độ dành cho tất cả mọi người, đã qua đời cũng như còn sống.

Công đồng Vatican II trong Hiến chế Vui Mừng và Hy Vọng, viết: "Chúa Kitô đã đem lại chiến thắng ấy khi Người sống lại, và nhờ cái chết của Người, Người đã giải phóng con người khỏi sự chết... đồng thời, còn cho con người có khả năng hiệp thông với những người anh chị em thân yêu đã chết trong Chúa Kitô và làm cho chúng ta hy vọng rằng những người ấy đã được sống thực trong Thiên Chúa." (MV số 18b).

Còn thánh Phaolô Tông đồ đã xác quyết đầy hy vọng trong thư gửi tín hữu Thesalonica:"Vì nếu chúng ta tin rằng, Đức Kitô đã chết và đã sống lại, thì chúng ta cũng tin rằng những người đã an nghĩ trong Đức Kitô, sẽ được Thiên Chúa đưa về cùng Đức Kitô. Dựa vào lời Chúa, chúng tôi nói với anh chị em điều nầy là chúng ta, những người đang sống, những người còn lại vào ngày Chúa quang lâm, chúng ta sẽ chẳng đi trước những người đã an giấc ngàn thu đâu; vì khi lệnh ban ra, khi tiếng Tổng Lãnh Thiên Thần và tiếng kèn của Thiên Chúa vang lên, thì chính Chúa sẽ từ trời ngự xuống, và những người đã chết trong Đức Kitô sẽ sống lại trước tiên, rồi đến chúng ta là những người đang sống, những người còn lại, chúng ta sẽ được đi trên đám mây cùng với họ, để nghênh đón Chúa trên không trung. Như thế, chúng ta sẽ được ở cùng Chúa mãi mãi." (1Tx 4, 14-16). 

Tóm lại, trong Tháng Các Linh hồn, việc chúng ta tìm hiểu để tưởng nhớ và cầu nguyện đặc biệt cho ông bà tổ tiên và người thân yêu đã qua đời là điều quan trọng cần thiết mang đầy ý nghĩa. Điều đó cũng chuẩn bị cho chúng ta nhớ đến hương trên Trời và cảm nghiệm được tình yêu vô bờ bến của Thiên Chúa, Đấng đã chịu đau khổ, chịu chết, chịu mai táng trong mồ và xuống ngục tổ tông, để ban sự sống cho những người đã chết trước đó, ngay lúc đó và mãi mãi đến muôn đời. Alleluia.

------------------------------------
Chú thích:

[1]. Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, Ủy Ban Giáo Lý Đức Tin, Giáo Lý của Hội Thánh Công Giáo, Nxb Tôn giáo, năm 2010, trang 203.
[2]. La foi de l’Église, Catéchesme pour adultes publié par la Confèrance Episcopal Allemende, Cerf, 1985, p 190-191
[3]. Xem DS 16, 27tt, 76.
[4]. http://gpbanmethuot.vn/content/ Sau khi chết, Đức Giêsu đi đâu?/Lm Phan Long, ofm/ngày 04/02/2011.
[5]. Sách Lễ Rôma của Hội đồng phụng tự trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, năm 1992, trang 426.
[6]. Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, Ủy Ban Giáo Lý Đức Tin, Giáo Lý của Hội Thánh Công Giáo, Nxb Tôn giáo, năm 2010, trang 202-205.
[7]. Lm GB. Nguyễn Khắc Bá, Giáo trình Kitô học và Thần học về Chúa Ba Ngôi, ĐCV Vinh Thanh năm 2009, trang 306.
[8]. William Barclay, Bộ chú giải Thánh Kinh, các thư của Phêrô và Giacôbê, Nxb Tôn giáo, năm 2008, trang 182.
[9]. Trích theo http://gpbanmethuot.vn/content/Sau khi chết, Đức Giêsu đi đâu?/Lm Phan Long, ofm/ngày 04/02/2011.
[10]. William Barclay, Bộ chú giải Thánh Kinh, các thư của Phêrô và Giacôbê, Nxb Tôn giáo, năm 2008, trang 186-187.
[11]. Maral, quyển XIII, mục 43, số 48.
[12]. Thomas Aquino, Tổng luận thần học, p.IIIa, q.XLIX, art 5.
[13]. http://vietcatholic.net/News/giải đáp thắc mắc/Lm Théophilé, Chúa Giêsu đi xuống hoả ngục hay ngục tổ tông?/ngày 22/4/2009.
[14]. William Barclay, Bộ chú giải Thánh Kinh, các thư của Phêrô và Giacôbê, Nxb Tôn giáo, năm 2008, trang 181-182.
[15]. Toà Giám Mục Xã Đoài, Sách Kinh Địa phận Vinh, năm 2003, trang 12.
[16]. Dựa theo William Barclay, Bộ chú giải Thánh Kinh, các thư của Phêrô và Giacôbê, Nxb Tôn giáo, năm 2008, trang 186.