Bác sĩ Vũ Văn Dzi, Chuyên Khoa Nội Thương
Trong những chứng bệnh hay xảy ra tại những xã hội dư thừa thực phẩm thì chứng bệnh thống phong là điển hình nhất. Trước đây căn bệnh này thường được gọi là chứng bệnh của giới vua chúa, giới giàu có như trường hợp của nhà vua Henry VIII (Anh), Philip Đệ Nhị (Tây Ban Nha), một số các vị Giáo Hoàng tại La Mã.
Nguyên nhân là do một sự sai lệch biến dưỡng (metabolism) của chất uric acid trong cơ thể do sản xuất quá nhiều hoặc do không bài tiết ra bên ngoài đúng mức gây nên tình trạng tích tụ chất uric acid trong một vài bộ phận như các khớp xương và thận.
Chất uric acid được sinh ra khi các chất purines trong các tế bào được biến dưỡng nhưng nếu vì một lý do nào đó cơ thể sản xuất quá nhiều hoặc không thải ra bên ngoài thì làm cho uric acid lên cao trong máu rồi tạo nên những hạt crystals tụ lại trong các khớp xương hoặc trong quả thận gây nên chứng sỏi thận (kidney stones).
Triệu chứng thông thường nhất là khớp xương, phần lớn là khớp xương ngón chân cái, bị sưng đỏ và rất đau nhức. Những người bị một cơn thống phong (gouty attack) thường rất khổ tâm vì cơn đau hết sức nhức nhối như bị kim đâm vào da thịt. Nhà vua Philip Đệ Nhị mỗi khi lên cơn đau thì phải nằm liệt giường khiến triều đình phải làm một cái giường đặc biệt để cho nhà vua vừa nằm vừa lâm triều, một hình thức giống như Lê Ngọa Triều trước đây. Ngoài khớp ngón chân cái thì các khớp xương khác như cổ chân, khớp gối, vai cũng có thể bị xưng. Sỏi thận rất hay xảy ra và cần phải chữa trị khó khăn và tốn kém như dùng siêu âm (lithotripsy) hay giải phẫu.
Nếu chứng bệnh tái phát nhiều lần thì làm cho các khớp xương bị hủy hoại và làm cho người bệnh bị tàn phế nhưng hiện nay thì bệnh thống phong có thể chữa trị dễ dàng và tránh những cơn đau trong tương lai.
Một số người bị thống phong vì di truyền hoặc sắc tộc (người Anh, da đen dễ bị gấp 5 lần những sắc tộc khác). Người da đỏ và da vàng sinh sống ổ Mỹ cũng dễ bị hơn các sắc tộc khác. Những người uống nhiều rượu bia, ăn nhiều thịt đỏ nhất là các loại thịt như lòng, gan, mề, trái cật, thịt mỡ, loại các có nhiều mỡ như sardines, anchovies thì dễ bị. Những loại thực phẩm của người Á Châu như gạch cua, tôm, các loại mắm tôm, mắm ruốc cũng rất dễ tạo nên một cơn thống phong. Một số những cơn đau thống phong cấp tính xảy ra tại người Việt Nam thường sau một bữa nhậu bia cùng với bún riêu, bún ốc, thịt cá ê hề.. nhưng chứa đựng đầy chất purines... Ngoài ra còn một vài trường hợp bệnh lý khác cũng dễ tạo nên một cơn thống phong như dùng chemotherapy, chấn thương, ung thư.
Định bệnh và chữa trị
Vì triệu chứng của một cơn gouty attack rất đặc biệt và dễ nhận ra nên nhiều khi người bệnh có thể tự định bệnh lấy và chỉ cần đến BS gia đình chữa trị, không cần phải tới một phòng cấp cứu vì phí tổn rất cao.
Ngoài việc chẩn đoán bằng khám nghiệm thì người BS có thể lấy nước trong khớp xương để tìm những hạt crystals uric acid để xác định bệnh trạng trúng 100 % vì đôi khi cũng có những trường hợp không phải gout vì do những hoá chất khác gây nên như calcium pyrophosphate chẳng hạn.
Có thể làm thử nghiệm máu đo lường mức uric acid có lên cao hay không vì tại một số người chứng gout do cơ thể không bài tiết ra được uric acid khiến tích tụ lại trong máu.
Bình thường thì một cơn đau, nếu không được chữa trị, thì kéo dài khoảng 2 tuần lễ cũng hết nhưng phần lớn ít ai chịu nổi một cơn đau nhức do gout gây ra và đều phải nhờ đến người BS Gia đình. Cần phải nghỉ ngơi, tránh đi lại và nếu cần thì phải dùng gậy, chống nạng để giảm bớt sức ép lên khớp xương. Có thể chườm đá lạnh và nên uống thật nhiều nước để giúp cơ thể bài tiết ra bên ngoài số lượng uric acid dư thừa.
Có hai loại thuốc trị bệnh hoặc phòng bệnh tái phát.
Trong một cơn đau cấp tính thì phải tìm cách làm giảm đau bằng những loại thuốc kháng viêm mạnh như indocin, naproxen hoặc loại celebrex tại những người có bệnh bao tử. Ít khi phải dùng đến các loại chống đau mạnh hơn như Percocet, Vicodan là những chất ma túy.
Trước đây loại thuốc colchicine hay được dùng vì có tác dụng giảm đau rất mau lẹ trong một cơn đau. Dùng một viên mỗi giờ, tối đa là 10 viên, cho đến khi khó chịu trong bụng hoặc tiêu chảy. Thuốc colchicine rất công hiệu nhưng vì những biến chứng kể trên nên ít khi được dùng. Có thể dùng colchicine mỗi ngày hai viên thường xuyên để tránh một cơn đau tái phát nhưng phải dùng lâu dài, vài tháng và có khi cả năm.
Bên cạnh colchicine thì còn một số thuốc khác nhằm làm giảm uric acid trong máu như allopurinol có tác dụng chống lại việc sản xuất quá nhiều uric acid hoặc chất probenecid giúp cho cơ thể thải ra bên ngoài.
Ngày nay việc điều trị bệnh gout tương đối giản dị, dễ dàng không như trước đây làm cho người bệnh bị đau nhức thường xuyên và đôi khi làm thay đổi lịch sử thế giới như trường hợp nhà độc tài Anh Oliver Cromwell bị chết vì sỏi thận hoặc nhà vua Philip đệ nhị bị bại liệt rồi làm cho đế quốc Habsburg bị suy tàn, thoái hóa dẫn đến cuộc chiến Nối dòng Tây Ban Nha (War of Spanish succession) trong thời Trung Cổ làm cho hàng triệu người dân Âu châu bị chết oan.
Phòng ngừa là chủ yếu
Ẩm thực cần phải được thay đổi hoàn toàn, giảm ăn thịt, giảm cholesterol. giảm cân nặng, tránh uống rượu bia nhưng uống nhiều nước. Việc phòng ngừa hết sức quan trọng, nhất là đối với những người có tật di truyền vì thế việc thay đổi nếp sống và dinh dưỡng phải là một cuộc "cách mạng" trong đời sống hàng ngày bên cạnh dùng những loại thuốc phòng ngừa như allopurinol, colchicines.
Gần đây các BS tim mạch còn nhận thấy là hiện tượng gout thường hay đi kèm với hội chứng metabolic syndrome nên rất có thể một cơn đau gouty attack là dấu hiệu của hội chứng này như HDL xuống thấp, triglycerides lên cao cùng với chứng huyết áp cao và có thể dẫn đến nhiếu chứng bệnh khác như đau tim, tiểu đường (diabetes)..
Cuộc sống văn minh dừ thừa vật chất tại Mỹ có nhiều ảnh hưởng tai hại lên cộng đồng Việt Nam từ một xã hội nông nghiệp chuyển sang một xã hội hậu công nghiệp một cách quá mau, quá mạnh thì dễ tạo nên nhiều chứng bệnh mới trong đó thống phong mới chỉ là một. Đề phòng những chứng bệnh này quan trọng hơn là chữa trị vì một khi bệnh đã xảy ra thì rất khó chữa trị.
