Họ Đạo Mặc Bắc

Trong thời kỳ này có các Cha sau đây trách nhiệm Họ Đạo Mặc Bắc:

1.Cha Giacôbê Phướng

Đời Đức Cha Bá Đa Lộc thì có Cha Giacôbê Phướng coi Họ Mặc Bắc đầu tiên. Cha này gốc ở Bình Định. Bổn đạo gọi theo tên Thánh là Cha Giacôbê. Người lo lắng giúp Cả Dương và Cả Sách trong công việc lập Họ Đạo. Ban đầu thì tại Họ không có Nhà Thờ nên Cha Giacôbê làm các bí tích trong nhà bổn đạo, thường là trong nhà mấy chức việc. Sau đó thấy việc đạo được yên, vì có lệnh cấm đạo mà Vua Minh Mạng không có dạy bắt bớ dữ dằn nên bổn đạo xin phép Cha cất một Nhà Thờ tại Giồng Giữa bằng cột cây lợp lá. Chỉ cất Nhà Thờ mà thôi chớ không có làm nhà cho Cha ở vì Cha phải đi làm phước cho các Họ mà Cha coi sóc chớ không có ở được một nơi nào lâu.

2.Cha Lân

Khi Cha Giacôbê qua đời rồi thì Cha Lân kế tiếp coi sóc Họ Mặc Bắc và mấy Họ xung quanh. Cha này còn một người cháu sống ở tại đây và làm chức việc trong Họ Đạo (1917). Khi Cha Lân tới Mặc Bắc thì bổn đạo mừng rỡ lắm, trong Họ có một bài chúc. Lại mỗi khi Cha đi các Họ mà đáo lại Họ Mặc Bắc thì bổn đạo tựu lại mừng. Lúc Vua Minh Mạng cấm đạo nhặt hơn, cùng dạy phá hết các Nhà Thờ, Họ Mặc Bắc sợ quân lính tới làm dữ nên bổn đạo đã hiệp nhau dỡ Nhà Thờ và đem cây cột ngâm dưới “Bàu Xía” trước Đất Thánh hiện nay. Đến sau bổn đạo cất lại Nhà Thờ như cũ và tại đây sau này chôn xác Thánh Giuse Lựu và xác Đội Lý (Cả hai đã qua đời tại khám Vĩnh Long). Về sau cũng đã chôn trong Nhà Thờ này xác Cha Abonnel bị quân dữ giết tại miệt Cầu Kè khi Cha dẫn Chủng sinh học tại Sài Gòn trở về.

3.Cha Thánh Giuse Marchand Du (+1835)

Sau Cha Lân thì Cha Marchand coi Họ Mặc Bắc. Có kẻ nói rằng Cha Marchand đi viếng các Họ như Cha Bề Trên, mà bởi thời ấy số các Cha hy hữu lắm nên Cha Marchand phải ngồi tòa làm phước, cử hành các bí tích trong mỗi họ, người viếng như là Cha sở vậy.

Tương truyền rằng khi họ Mặc Bắc được tin Cha Marchand đến thì bổn đạo hiệp nhau làm một cái nhà vuông chỗ khuất tịch trên rừng, gọi là “Sẫm Đền”, gần bên Rạch Vồn. Hễ lần nào Cha tới thì ở tại đó làm lễ ngồi tòa, Rửa tội, dạy giáo lý và có ban phép thêm sức nữa. Nơi rừng bụi ấy cọp ở nhiều nên có kẻ hỏi Cha: Ở vậy mà Cha có sợ không? Cha trả lời: Cha không sợ cọp 4 chân nhưng Cha chỉ sợ cọp 2 chân mà thôi! Dầu Cha nói vậy chớ cũng có 4, 5 người giúp việc ở với Cha luôn và khi có ai tới rước Cha đi kẻ liệt, thì các chức việc phải đi trước dẫn đường.

Bổn đạo nói Cha Marchand tánh vui vẻ lắm, lại biết làm nhiều trò ảo thuật nữa. Bài ca “Cái vè” của bổn đạo đặt ra mừmg Cha Marchand khi mới đến tại nhà vuông “Sẫm Đền” thì một bà già còn sống, tuổi hơn bảy mươi ở tại Họ Mặc Bắc còn nhớ (1917).

Cha Marchand qua lại coi Họ Mặc Bắc thì đến năm 1833, tướng ngụy Lê Văn Khôi cho quân đến ép người về Chợ Quán.

4.Cha Nhơn

Kế đó thì có Cha Nhơn tới coi Họ. Cha đau yếu hoài nên lo lắng các việc không phỉ, vì thế nên Cha chỉ ở Mặc Bắc độ 3 tháng rồi đổi đi nơi khác.

5.Cha Thiên

Cha Thiên tiếp thế cho Cha Nhơn. Cha cũng không ở hoài một chỗ vì phải đi Họ này Họ kia luôn. Khi ấy Họ Mặc Bắc số bổn đạo ba bốn trăm. Lúc này có lệnh bắt đạo nên bổn đạo phải chung tiền với nhau mà chịu cho quan phủ Lạc Hóa mỗi năm 300 quan và cho cai tổng 150 quan hầu bổn đạo khỏi bị bắt bớ. Lúc nầy số bổn đạo tăng lên nhiều vì những bổn đạo ở các nơi khác như Cái Hưu, Rạch Nhà, Cà Mau… rủ nhau tới Cần Chong và ở và lập nên ấp Định Tấn. Trong số các bổn đạo di dân này có ông Trùm Sang dắt một đoàn bổn đạo ở Họ Sa Keo về Mặc Bắc vì yên ổn hơn.

6.Cha Hiển

Cha thứ sáu coi Họ Mặc Bắc là Cha Hiển. Bổn đạo nói Cha nầy nhát lắm vì sợ bị bắt. Mỗi khi có ai rước Cha đi kẻ liệt thì Cha mặc áo cũ mèm vá bậy bạ, đầu đội nón lá như nông dân đi ruộng vậy. Còn đồ lễ, dầu Thánh thì bỏ trong thúng, trên chất cau trầu và cho một người phụ nữ đội đi trước giả như là kẻ buôn bán vậy.

Không rõ bổn đạo đã cất Nhà Thờ lại hồi nào nên khi Cha Hiển đến Mặc Bắc thì đã có Nhà Thờ mới gần Nhà Thờ cũ. Vì sợ quan quân biết cho nên bổn đạo cất trại kê vách để đồ và tơ lụa cùng đồ ươm kén để tằm hầu qua mắt quan lính từ xa tới. Dù vậy Cha hiển cũng bị cáo tại Vĩnh Long nên quan sai đội lính tới bắt. Thời may có kẻ hay tin cho Cha biết, Cha lật đật chạy trốn mà bởi ban đêm trời tối mịt nên sụp xuống cái giếng và nhờ ẩn mình tại đó nên Cha khỏi bị bắt. Cha Hiển ở Mặc Bắc độ 33 tháng thì đổi đi nơi khác.

7.Cha Tùng

Khi Cha Hiển đổi đi, thì Cha Tùng tiếp coi Họ Mặc Bắc và Cha chỉ ở đó một tháng rưỡi thì có Cha Lựu đổi lại. Người ta nhớ về Cha Tùng có một việc nầy là hễ Cha đi đâu thì có đem theo một hủ dầu gió (giả như thầy lang đi bán thuốc vậy). Ngày kia, có động dụng, Cha sở phải bị bắt nên Cha đi trốn ở rừng rậm lúc yên rồi bổn đạo đi kiếm Cha mà không biết ở chỗ nào nhờ có mùi dầu gió bay ra mà biết Cha đang ẩn mình.

8.Cha Thánh Phêrô Nguyễn Văn Lựu (+1861)

Cha Lựu coi Họ Mặc Bắc cho tới năm 1853. Khi Cha ở đó, thì có Cha Pernot tới viếng mấy Họ miệt ấy. Lúc nầy tại Họ có Nhà Thờ, mà Cha Lựu thường thì ở tại mấy nhà hương chức, nhất là nhà ông Trùm Lựu. Tưởng là Cha đã bị bắt tại đó, mà sau thì Cha Minh tiếp kế người mới phải bắt. Chuyện như vầy: Khi ấy Cha Lựu đang lo coi dọn nền đặng dời Nhà Thờ lại chỗ mới (Sau là chỗ nhà ông thôn Thân); bổn đạo đem cây cột tới đó để dựng lên; kế đó Bếp Nhẫn tới xớ rớ làm bộ như là muốn phụ giúp vô, và lấy cây đo chỗ nền coi lòng kèo, lòng trính có vừa không, rồi nó lại gần Cha Lựu mà than thở túng rối, cùng xin Cha giúp nó 300 quan tiền. Cha Lựu biết danh tánh nó rõ lắm, nên Cha đoán nó đi đo, giả chước xin tiền đặng mà nộp Cha. Vậy Cha trả lời cho nó như vầy: “Mầy là đạo dòng đạo dõi, mầy muốn bán tao như Giudà sao? Mầy muốn cáo tao thì cáo đi, tao ham mũ triều thiên tử đạo lắm”. Bếp Nhẫn nghe Cha quở mấy lời nhằm tâm mình, nên hổ thẹn và lui ra, cùng quyết đi cáo Cha mà thôi. Vậy nó bèn qua tuốt tỉnh Vĩnh Long, đâm đơn cáo cùng quan, rằng có đạo trưởng Lựu ở tại Mặc Bắc.

1.Cha Micae Lê Văn Sinh (1965 – 1971)

Cha Micae Lê Văn Sinh đến Mặc Bắc như đi vào vườn nho của Chúa đang cần cắt tỉa cho sum xuê. Cha giúp bổn đạo giải tỏa các ngôi mộ trước Nhà Thờ mà khi xưa Cha Giuse Bạch chưa thực hiện nổi. Cha vận động các ban hành sự khu xóm san bằng sân trước Nhà Thờ cho sạch sẽ. Năm 1969 Cha đứng ra xây cất trường Trung học với bản hiệu “Trung học tư thục Thăng Tiến” để cho con em trong Họ nhà khỏi phải đi xa đến 8 cây số mới đến trường Trung học Tiểu Cần. Trường này Cha đang làm lỡ dỡ khoảng 50% thì có lệnh đổi đi. Thời kỳ này Cha đã có công lãnh đồ viện trợ cho người nghèo và bánh mì cho các học sinh ở các trường tư thục. Thời kỳ này giàn chuồng cối lầu chuông bị mối mọt xuống cấp. Cha trình với Cha quản lí Địa phận cho thợ đang xây cất Nhà Thờ Chánh Tòa Vĩnh Long đem 5 cái chuông xuống và treo tạm ở chuồng cối đặt trên mặt đất.

Vì những đường hướng mới do Công Đồng Vaticanô II đề xướng chưa được xác lập, nhất là về khía cạnh lịch sử và phụng vụ trong thời buổi canh tân, Cha Micae có nhiều hành động không hợp lắm với truyền thống đạo đức trong Họ. Tuy nhiên Cha cũng có sáng kiến được bà con tiếp nhận hồ hởi như đào con kênh sau Nhà Thờ dài 1500m để xổ phèn tưới ngọt. Nhưng cũng có những sáng kiến làm cho bà con giáo dân bỡ ngỡ như dẹp bớt các tượng Thánh, sửa đổi bàn thờ và ghế quỳ trong Nhà Thờ…

2.Cha Giacôbê Nguyễn Văn Tỏ (1971 – 1972)

Tháng 6/1971, Cha Giacôbê Tỏ đến thay thế Cha Micae Sinh. Ngài hiền lành và nhân đức. Cha dạy chở bàn thờ đồng mà vị tiền nhiệm đem gởi ở Định Thuận về Nhà Thờ lớn và định sửa nhà lại. Nhưng bản thân Cha mang nhiều bệnh tật, dầu có thiện chí bao nhiêu cũng không làm gì được. Sau 13 tháng Cha đổi về Cù Lao Dài.

3.Cha Đỗ Minh Tâm (1972 – 1975)

Tháng 7/1972 Cha Tôma Tâm đến Mặc Bắc. Ngài rất có thiện chí, nói là làm. Trong 3 năm ở Mặc Bắc Cha làm nhiều công việc:

-Hoàn tất phần trên trường Trung học Thăng Tiến mà Cha Micae Sinh đang làm dỡ dang.

-Năm 1973, Cha cất lại Nhà Thờ Lộ Mới, cũng do Cha Micae Sinh khởi sự. Cha cất thêm một dãy trường học 4 lớp bên Nhà Thờ Lộ Mới và lo cho có Dì phước dạy.

-Cũng trong năm 1973 Cha sửa lại Nhà Thờ Ba Giồng. Đoạn Cha cho Nhà Thờ Lộ Mới và Nhà Thờ Ba Giồng hai chuông tư và năm của Nhà Thờ lớn Mặc Bắc.

-Năm 1974 sửa Nhà Nguyện và cất thêm trường ở Định Thuận.

-Cũng năm 1974 khởi công xây cất Nhà Thờ Ngọn theo họa đồ đã vạch sẵn nhưng vì thời cuộc nên chỉ hoàn tất khoảng 60%.

-Cha cho xây hàng rào vững chắc quanh đồi Calvariô, tượng đài Chúa Kitô Vua và núi Đức Mẹ Lộ Đức. 

-Cha phá vỡ hai tháp chuông và tiền đường Nhà Thờ vì trong quá khứ bị chiến tranh và thiếu bảo quản. Gạch ngói Cha đem xây Nhà Thờ khu vực Ngọn.

-Cha Tôma Tâm còn dự trù và vận động kiến thiết ngôi Nhà Thờ lớn.

4.Cha Anrê Nguyễn Bá Hớn (1975 – 1993)

Do thời cuộc đòi hỏi, Đức Cha Giacôbê đã đưa Cha Anrê Hớn từ Mai Phốp về Mặc Bắc. Ngài vốn hiền lành và có kinh nghiệm về Mặc Bắc vì ngài đã làm phó tại đây từ 1956 – 1961. Lúc bấy giờ sau cơn bão tháng 10/1956 Cha Anrê đã thu góp những vật liệu của Nhà Thờ Ngọn vừa bị sập về dựng nên trường học để dạy con em trong xóm Ngọn.

Năm 1986 chính quyền cách mạng mượn sườn nhà mà Cha Tôma Tâm đã làm Nhà Thờ dang dỡ để xây trường học. Cũng chính Cha Anrê xây cất lại Nhà Thờ khu vực Ngọn và Đức Giám Mục Địa phận đã thân hành đến làm phép Nhà Thờ này. Nhà Thờ này được thay thế bằng Nhà Thờ hiện tại (2001).

Thuở còn làm phó xứ Mặc Bắc Cha đã dựng nhà máy xay lúa cho nhà chung và nay Cha đến tiếp tục phát triển, đến nay (1987) vẫn còn.

Sau tiếp thu, Họ Mặc Bắc chỉ còn có 12 công ruộng để canh tác…

Về phụng vụ, năm 1986 Cha Anrê đóng một bàn thờ dài 3m cùng với giảng đài và giá đọc sách bằng gỗ cẩm lai rất đẹp. Đây là một kỳ công của Cha trong thời “gạo châu củi quế”.

Cha còn hoàn thành một tháp chuông (1990) với dự tính sẽ hoàn thành ngôi Nhà Thờ sau, phù hợp với tháp chuông mới.

5.Cha Phêrô Nguyễn Phước Lợi (1993)

Tháng 6/1993 Cha Phêrô Lợi được điều về Mặc Bắc với lời van xin không làm gì ngoài mục vụ thiêng liêng. Nhưng do nhu cầu các khu vực Nhà Thờ nên:

-Nhà Thờ Ngọn được Cha Phêrô Lê Công Rạng hoàn thành (2001).

-Dịp năm Thánh Giáo phận Vĩnh Long (2003 – 2004) Họ Mặc Bắc mừng lễ giỗ Thánh Giuse Trùm Lựu, được chính quyền tỉnh Trà Vinh cho phép tổ chức trọng thể khắp liên tỉnh và được tiếp tục mãi hàng năm.

-Nhà chung do Cha Montmayeur khởi công (1874) với thời gian đã xuống cấp trầm trọng và nhất là mối mọt đục phá nên đã được Hội Đồng Quới Chức phá dỡ và dựng lại ngôi nhà mới (2006) với đầy đủ tiện nghi.

Viết theo:
-Tuần báo Nam Kỳ Địa Phận (Sài Gòn) các số từ 438 – 444 ngày 28/6 – 9/8/1917.

-Sưu tầm lịch Công giáo (Giáo phận Sài Gòn) từ năm 1924 của các ông trùm Giacôbê Tống, trùm nhất Mặc Bắc. Phêrô Trịnh Văn Trơn, trùm nhất Cái Nhum.

-Tìm tòi của giới trẻ Mặc Bắc (1996).

VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA HỌ MẶC BẮC

Là một Họ lớn nhất nhì của Giáo phận, Mặc Bắc như là cái nôi của Đoàn Thể Phạt Tạ (1941), Hội Đoàn Thanh Niên Thánh Nghiệp (1955)… nhưng có hai tổ chức đáng được quan tâm vì sự phát triển của nó. 

1.Trường Họ (École confessionnelle)

Trường Họ là tổ chức thông thường vừa văn hóa vừa giáo dục và đào tạo người giáo dân do các thừa sai thiết lập tại các Họ Đạo nhỏ cũng như lớn.           

Thường thì trường Họ dạy miễn phí và với các em ở xa trường, trường Họ còn cho ăn cơm trưa. Trường Họ còn được các nhà giáo dục, Tu sĩ và giáo dân, dạy giáo lý và văn hóa cho các em. Giáo lý từ cấp vỡ lòng đến thêm sức và bao đồng. Song song với giáo lý và văn hóa theo chương trình trường làng. Xong, các em về phụ giúp gia đình. Các em xuất sắc sẽ được chọn đi vào Chủng viện hay các dòng tu. Thời đó đa số ơn gọi làm Linh Mục và Tu sĩ đều xuất phát từ trường Họ.

Trường Họ của các Họ Đạo thường trở thành trung tâm văn hóa nơi các vùng nông thôn. Sau này hệ thống trường tư thục, bằng nhiều cách dụ dỗ, tiền bạc, cấp bằng… đã giết chết tổ chức trường Họ 1955.

Riêng trường Họ Mặc Bắc, năm 1925 Cha sở Frison Hoàng đã chọn thầy giáo Hiện (tên thật là GBt Nguyễn Văn Ứng) làm Hiệu Trưởng điều hành trường Họ, còn các Tu sĩ chỉ đóng chân giảng dạy. Kế tục thầy Hiện là các thầy: Hai Tửu, Ba Keo, Giáo Lân.

Vào thời buổi mà ơn gọi Tu sĩ ngày càng thưa thớt, có lẽ phải xem xét lại tổ chức trường Họ để đào tạo con em bổn đạo về mọi mặt.

2.Hội Thiện Tử

Hội đã được một nhóm giáo dân có học và cầu tiến (HĐND, Cả Vẹn…) thành lập đầu tiên tại Họ Mặc Bắc để lo tương thân tương trợ trong việc tống táng. Hội lo về hết mọi mặt thiêng liêng và vật chất.

Hội được thành lập vào năm 1915 và được Đấng bản quyền chuẩn y năm 1932 và hoạt động đến nay không ngơi nghỉ gần 100 năm (1915 – 2007).Xuyên qua các giai đoạn 30 năm Pháp thuộc, 30 năm chiến tranh và gần 40 năm XHCN, Hội ngày càng vững mạnh. 

Giai đoạn nào, hoàn cảnh xã hội  nào Hội Thiện Tử cũng đồng hành với người giáo dân, đặc biệt là những người nghèo. Xét về tính chất cố cựu thì Hội Thiện Tử có mặt tại Mặc Bắc 2 năm trước khi Đức Mẹ hiện ra tại Fatima. 

16063    22-02-2011 16:02:07