Giáo Hội Công Giáo và khoa học (1): Thánh Augustinô và những vầng sáng lớn

Smilyk Pavel | Shutterstock

Cùng với Đài thiên văn Vatican, Aleteia mang đến cho bạn loạt bài về cách Giáo Hội Công Giáo can dự đến khoa học, từ buổi đầu cho đến ngày nay. Đây là Phần 1.

Khoa học đóng vai trò trung tâm trong cuộc sống hiện đại. Chính vì khoa học mà bạn đang đọc Aleteia trên màn hình, qua internet, chứ không phải trên giấy dưới ánh đèn dầu. Loạt bài viết này sẽ đi sâu vào câu chuyện về Giáo Hội Công Giáo và khoa học. Câu chuyện đã diễn ra từ rất lâu. Nó vẫn đang diễn ra cho đến ngày nay. Đó không phải là câu chuyện mà bạn nghĩ rằng mình biết tường tận. Nhưng đó là câu chuyện mà bạn nên biết, chính xác là vì khoa học đóng vai trò trung tâm trong cuộc sống hiện đại.

~

Câu chuyện khoa học - tôn giáo thường không phải là câu chuyện xung đột. Lịch sử khoa học đầy rẫy những nhà khoa học tôn giáo sâu sắc, những người coi công việc của mình ít nhiều giống như được mô tả trong Sách Giáo Lý Hội Thánh Công giáo (GLHTCG 159):

“nhà nghiên cứu khiêm nhường và kiên trì về những bí ẩn của tự nhiên ... được dẫn dắt bởi chính bàn tay của Thiên Chúa ... vì chính Thiên Chúa, Đấng bảo tồn vạn vật, đã tạo ra chúng như chúng vốn có.”

Tuy nhiên, những điểm xung đột giữa khoa học và tôn giáo đã trở nên nổi tiếng. Những câu chuyện về xung đột đã thu hút sự chú ý của chúng ta. Do đó, loạt bài này sẽ tập trung vào những câu chuyện xung đột.

 

Maria Sibylla Merian là một điển hình về một nhà khoa học có thái độ giống như một nhà nghiên cứu về các công trình từ bàn tay Thiên Chúa. Một phần trong một trong những bài thánh ca ngợi khen của Merian: "Lạy Chúa, về mọi điều Ngài sáng tạo, tất cả những điều kỳ diệu mà Ngài đã tạo thành, trong sự khôn ngoan của Ngài, con sẽ hát mừng chúng, những công trình làm cho con người phải kinh ngạc..." Tác phẩm của Merian đặc biệt ngoạn mục, như được thấy trong hình minh họa này từ Metamorphosis Insectorum Surinamensium (Biến thái Côn trùng Surinamensium) năm 1705 của bà. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học khác trong lịch sử, từ nhà vật lý học Isaac Newton đến nhà vi mô học tiên phong Anthony van Leeuwenhoek, đã mô tả tác phẩm của họ theo những thuật ngữ tương tự. Nhà thiên văn học Johannes Kepler, giống như Merian, đã đưa các bài thánh ca ngợi khen Thiên Chúa vào các tác phẩm của mình. Nguồn hình ảnh: Wikimedia Commons.

Xung đột đức tin - khoa học bắt đầu khi nào?

Vậy, Giáo Hội lần đầu tiên thấy mình phải đối mặt với xung đột đức tin - khoa học khi nào? Câu trả lời cho câu hỏi đó là, từ rất lâu rồi! Xung đột đã nảy sinh giữa kết quả của khoa học và những lời trong Kinh Thánh ngay cả trước Công đồng Nicêa năm 325 sau Công nguyên - thậm chí trước khi Giáo Hội xây dựng các giáo lý thiết yếu về Thiên Chúa Ba Ngôi và Ngôi Vị của Chúa Giêsu.

Sách Sáng Thế 1:16 mô tả công cuộc sáng tạo mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao:

“Thiên Chúa đã tạo ra hai vầng sáng lớn, vầng sáng lớn hơn để cai quản ban ngày, và vầng sáng nhỏ hơn để cai quản ban đêm, và các vì sao.”

“Lớn” ở đây có nghĩa là gì? Nếu chúng ta nghĩ về bầu trời như một mái vòm đơn giản, với những vầng sáng này trên bề mặt của nó, thì “lớn” chỉ đơn thuần là vấn đề về thị giác. Mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao đều phải cách trái đất một khoảng cách bằng nhau; do đó, kích thước vật lý tương đối của chúng chỉ đơn giản là những gì xuất hiện trước đôi mắt. Mặt trời và mặt trăng thực sự phải “lớn hơn” các ngôi sao, xét về khối lượng vật lý thực tế cũng như về hình dáng và sức chiếu sáng.

Tuy nhiên, nghiên cứu kỹ lưỡng về bầu trời cho thấy nó không phải là những vì sáng trên một mái vòm. Nhà thiên văn học Ptolemy, người Alexandria ở Ai Cập, đã làm việc vào khoảng năm 150 sau Công nguyên. Cuộc đời của ông đan xen với cuộc đời của những người như Thánh Polycarpô và Thánh Irênê.

Ptolemy đã thảo luận trong cuốn sách Almagest (Thiên văn) của mình về cách thức để sự xuất hiện của các ngôi sao không phụ thuộc vào vị trí trên trái đất mà chúng được quan sát. Điều đó có nghĩa là kích thước của trái đất chẳng là gì cả - nó giống như một điểm - so với khoảng cách đến các ngôi sao. Ví dụ, các ngôi sao thuộc chòm sao Taurus the Bull (Kim Ngưu) trông không khác gì khi quan sát từ Alexandria so với khi quan sát từ những nơi xa hơn về phía bắc hoặc phía nam. Điều đó không đúng với mặt trăng, nghĩa là trái đất không chỉ là một điểm so với khoảng cách đến mặt trăng. Mặt trăng phải gần hơn nhiều so với các ngôi sao.

 

Mặt trăng đi qua các ngôi sao của chòm sao Kim Ngưu (bao gồm cả ngôi sao nổi bật Aldebaran) vào tháng 9 năm 139 sau Công nguyên, được nhìn từ (từ trái sang phải) Alexandria ở Ai Cập, miền trung châu Phi và miền bắc châu Âu. Vị trí của mặt trăng hơi khác nhau khi nhìn từ mỗi nơi, cho thấy kích thước của trái đất có ý nghĩa quan trọng đối với mặt trăng. Tuy nhiên, sự xuất hiện của các ngôi sao không thay đổi ở cả ba nơi, cho thấy kích thước của trái đất không là gì so với các ngôi sao. Mô phỏng này, được thực hiện bằng ứng dụng máy tính Stellarium, cho thấy các ngôi sao có kích thước biểu kiến (quan sát được bằng mắt thường) ​​tương tự (so với mặt trăng) với những gì nhà thiên văn học Ptolemy đã đo đạc được, hoặc với những gì bất kỳ ai có đôi mắt tinh tường (tầm nhìn 20/20) và kinh nghiệm sẽ thấy chúng như thế nào. Đài thiên văn Vatican

Khoa học của Ptolemy rất thuyết phục. Bất kỳ ai đã từng đi du lịch và có thị lực tốt đều có thể xác nhận những gì ông nói. Do đó, bất chấp sự mâu thuẫn giữa những lời trong Sách Sáng Thế và các phép tính của Ptolemy, Thánh Severinus Boethius, chẳng hạn, sẽ trưng dẫn tên Ptolemy trong tác phẩm On the Consolation of Philosophy (Về niềm an ủi của triết học) năm 523 sau Công nguyên và viết rằng,

Bạn đã học được từ thiên văn học rằng quả cầu trái đất này chỉ là một điểm, so với phạm vi rộng lớn của bầu trời; nghĩa là, sự bao la của thiên cầu trông như thể, khi so sánh với nó, trái đất của chúng ta chẳng là gì cả và tan biến mất.

Kinh Thánh đối đầu với khoa học

Ptolemy đã đo kích thước biểu kiến ​​của các ngôi sao. Những người quan sát ở khắp mọi nơi, và trong nhiều thế kỷ, đã đồng tình với các phép đo của ông. Khoảng cách xa xôi đến các ngôi sao mang ý nghĩa là chúng thực sự phải rất lớn để trông có vẻ nhỏ bé như chúng thực sự hiển hiện trước mắt chúng ta. Ptolemy xác định những ngôi sao nổi bật nhất (như Aldebaran trong chòm sao Kim Ngưu) có đường kính lớn hơn bốn lần đường kính trái đất, trong khi mặt trăng nhỏ hơn một phần ba đường kính trái đất. Do đó, một ngôi sao đúng nghĩa “lớn hơn” nhiều so với mặt trăng.

 

Kích thước của một ngôi sao (trái) so với mặt trăng (phải) theo xác định của Ptolemy. Ngày nay chúng ta biết rằng các ngôi sao thậm chí còn lớn hơn thế này, so với mặt trăng. Đài quan sát Vatican

Thật vậy, mọi ngôi sao có thể nhìn thấy trên bầu trời ban đêm đều lớn hơn mặt trăng. Bất kỳ ai có thị lực tốt và quan tâm đến việc quan sát đều có thể xác nhận ít nhất là gần đúng các phép đo của Ptolemy. Các ngôi sao trông có vẻ nhỏ bé, còn mặt trăng thì thật sự nhỏ bé. Có thể nói mặt trăng không phải là “vầng sáng lớn” - trái ngược với ghi nhận trong Sách Sáng Thế.

Giáo Hội đã giải quyết xung đột giữa Kinh Thánh và khoa học này như thế nào?

Thánh Augustinô đã thảo luận về vấn đề này trong tác phẩm On the Literal Interpretation of Genesis (Về ý nghĩa văn chương của Sách Sáng Thế) của mình. Ngài lưu ý rằng “tuy nhiên, nhiều ngôi sao, như họ [các nhà thiên văn học] mạnh dạn khẳng định, bằng với mặt trời, hoặc thậm chí lớn hơn, nhưng chúng trông có vẻ nhỏ bé vì chúng được đặt ở khoảng cách xa hơn.” Sau khi giải thích thêm về những gì có thể nói về các vầng sáng trên trời, Thánh Augustinô kết luận:

Ít ra hãy để chúng được nhìn nhận về điểm này bằng đôi mắt của chúng ta rằng, sau cùng, rõ ràng là chúng [mặt trời và mặt trăng] chiếu sáng rực rỡ hơn những thứ còn lại trên trái đất, và chỉ có ánh sáng của mặt trời mới làm cho ngày sáng lên, và ngay cả khi có rất nhiều ngôi sao xuất hiện, đêm không bao giờ sáng bằng khi không có mặt trăng, như khi nó được chiếu sáng bởi sự hiện diện của mặt trăng.

Nhiều thế kỷ sau, Thánh Tôma Aquinô đã giải quyết câu hỏi về “những vầng sáng lớn” trong Summa Theologica (Tổng luận thần học), Question LXX (“Về công việc điểm trang, liên quan đến Ngày thứ tư - Trong ba mục”). Ngài đã xem xét nhiều phản đối khác nhau đối với câu chuyện trong Sách Sáng Thế về công cuộc sáng tạo các vầng sáng trên trời, bao gồm,

Phản đối 5. Hơn nữa, như các nhà thiên văn học nói, có nhiều ngôi sao lớn hơn mặt trăng. Do đó, riêng mặt trời và mặt trăng không được mô tả chính xác là hai vầng sáng lớn.

Câu trả lời của ông cho điều này:

Trả lời cho Phản đối 5. Như Thánh Gioan Kim Khẩu nói, hai vầng sáng được gọi là lớn, không phải về kích thước mà là về ảnh hưởng và sức mạnh của chúng. Mặc dù các ngôi sao có khối lượng lớn hơn mặt trăng, nhưng tác động của mặt trăng lại dễ dàng nhận biết hơn đối với các giác quan ở thế giới bên dưới này. Hơn nữa, xét về các giác quan, kích thước biểu kiến ​​của nó lớn hơn.

Ý tưởng cho rằng Sách Sáng Thế nói về cách các ngôi sao xuất hiện trước mắt chúng ta, chứ không phải kích thước vật lý thực tế của các ngôi sao, không chỉ là cách giải thích của các nhà tư tưởng Công giáo. John Calvin đã nêu cùng một quan điểm chung, nhưng dài dòng hơn. Ông ca ngợi những phát hiện của các nhà thiên văn học và tuyên bố rằng Sách Sáng Thế được viết theo những gì chúng ta nhìn thấy bằng mắt thường, bởi vì “Chúa Thánh Thần không có ý định dạy thiên văn học;” “Thánh Thần của Thiên Chúa ở đây mở ra một ngôi trường chung cho tất cả mọi người ... điều chỉnh bài giảng thuyết của Người theo cách sử dụng thông thường” và do đó Sách Sáng Thế “không mời gọi chúng ta lên tận thiên đàng... [mà] chỉ đề xuất những điều nằm trước mắt chúng ta.”

2.000 năm của việc chấp nhận khoa học

Ba con người này sống ở những thời đại rất khác nhau. Thánh Augustinô sống từ năm 354 đến năm 430 sau Công nguyên. Thánh Tôma sống từ năm 1225 đến năm 1274. Calvin sống từ năm 1509 đến năm 1564. Tất cả đều chấp nhận khoa học ở chỗ cho rằng các ngôi sao lớn hơn mặt trăng về kích thước thực tế. Tất cả đều giải thích Sách Sáng Thế ám chỉ đến những gì mà đôi mắt chúng ta cảm nhận.

Những con người khác cũng giải quyết vấn đề về kích thước của các ngôi sao và Sách Sáng Thế (như Thánh Tôma đề cập đến Thánh Gioan Kim Khẩu). Một số người trong số đó, bao gồm Thánh Robertô Bellarminô, đã thảo luận về vấn đề này vào thời điểm giả thuyết của Copernicus rằng Trái đất quay quanh mặt trời đang được tranh luận.

Trong nhiều thế kỷ, Giáo Hội đã giải quyết xung đột tôn giáo - khoa học này bằng cách chấp nhận kết quả của khoa học, đồng thời lưu ý rằng Sách Sáng Thế đang nói theo cách mà chúng ta quan sát bầu trời. Giáo Hội đã chấp nhận một nền khoa học có tính thuyết phục và tìm ra cách giải thích đức tin theo quan điểm của nền khoa học có tính thuyết phục đó trong gần 2.000 năm.

(Bài tiếp theo - Vatican và Khoa học)

 

Tác giả: Christopher M. Graney* - Nguồn: Aleteia (12/11/2024)
Chuyển ngữ: Phil. M. Nguyễn Hoàng Nguyên

---------------------------------------------------

* Loạt bài này dựa trên bài báo “The Vatican and the Fallibility of Science” (Vatican và tính sai lầm của khoa học), do Christopher M. Graney trình bày tại hội nghị “Unity & Disunity in Science” (Tính đơn nhất và bất nhất nơi khoa học) tại Đại học Notre Dame, từ ngày 4 đến ngày 6 tháng 4 năm 2024. Bài báo có sẵn trên ArXiv, có chứa thông tin chi tiết và tài liệu tham khảo dành cho những độc giả quan tâm.

Bài báo và loạt bài của Aleteia này mở rộng các ý tưởng do Graney và Giám đốc Đài quan sát Vatican, Đức Cha Guy Consolmagno, S.J. phát triển trong cuốn sách năm 2023 của họ, do Paulist Press xuất bản, When Science Goes Wrong: The Desire and Search for Truth (Khi khoa học sai lầm: Khát vọng và cuộc tìm kiếm chân lý).

183    14-11-2024