Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học: Bảo vệ tự do khoa học và ngăn chặn sự bóp méo chân lý khoa học

 

Thành phố Vatican, Casina Pio IV, ngày 16 tháng 6 năm 2025

Tuyên bố quan ngại từ Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học[1] về

BẢO VỆ TỰ DO KHOA HỌC VÀ NGĂN CHẶN SỰ BÓP MÉO CHÂN LÝ KHOA HỌC

Xói mòn Tự do Khoa học và Khủng hoảng Chân lý

Hội đồng Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học và các thành viên đồng ký tên của Hàn lâm viện ban hành tuyên bố này với mối quan ngại sâu sắc về các mối đe dọa toàn cầu ngày càng gia tăng đối với tự do khoa học và sự xuyên tạc có hệ thống về chân lý khoa học. Trong nhiều bối cảnh và châu lục, chúng ta đang chứng kiến ​​sự gia tăng đáng báo động các nỗ lực làm mất uy tín, chính trị hóa hoặc đàn áp kiến ​​thức khoa học. Những diễn biến này không chỉ gây nguy hiểm cho tính toàn vẹn của khoa học mà còn gây nguy hiểm cho phúc lợi của các xã hội phụ thuộc vào khoa học để giải quyết những thách thức cấp bách nhất của họ, bao gồm đói nghèo, đại dịch, chăm sóc sức khỏe, biến đổi khí hậu và sử dụng trí tuệ nhân tạo.

Trong những năm gần đây, đã xuất hiện các mô hình chỉ ra một xu hướng đáng lo ngại: các tổ chức khoa học đang bị phá hoại thông qua áp lực chính trị, cắt giảm ngân sách và lực lượng lao động, cũng như sự kiểm duyệt. Các phát hiện dựa trên bằng chứng lại bị bỏ qua hoặc bị xuyên tạc một cách công khai. Diễn ngôn cởi mở, hòa bình vốn đặc trưng cho tiến trình khoa học lại đang bị thay thế ở một số nơi bằng các câu chuyện mang động cơ ý thức hệ, thông tin sai lệch và lừa dối. Trong những trường hợp cực đoan, các nhà khoa học bị quấy rối, gạt ra ngoài lề hoặc bị đe dọa cá nhân vì công việc của họ.

Những cuộc tấn công như vậy không chỉ giới hạn ở một khu vực hoặc ý thức hệ chính trị cụ thể; chúng đang nổi lên ở cả nền dân chủ và chế độ độc tài, ở cả Bắc và Nam bán cầu. Việc làm suy yếu chân lý thông qua chủ nghĩa phủ nhận và hùng biện phản khoa học đã trở thành một hiện tượng quốc tế. Đây không chỉ là một cuộc khủng hoảng về sự truyền thông, mà còn là một cuộc tấn công có cấu trúc vào các giá trị và thể chế biến khoa học thành một trụ cột cho sự tiến bộ của con người.

Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học, được hướng dẫn bởi các điều lệ và truyền thống của mình, luôn duy trì niềm tin rằng khoa học là nền tảng cho sự phát triển của loài người. Hàn lâm viện đã tham gia sâu sắc vào các vấn đề ngoại giao khoa học, từ đại dịch và biến đổi khí hậu đến đạo đức của trí tuệ nhân tạo, tiếp cận và sử dụng năng lượng, cũng như các con đường để giảm thiểu nghèo đói toàn cầu, và đã ủng hộ một nền giáo dục dễ tiếp cận cho tất cả mọi người như một phương tiện để giảm bớt bất bình đẳng dựa trên kiến ​​thức trong thế giới ngày nay. Những nỗ lực này dựa trên sự tôn trọng chung đối với chân lý và bảo vệ nghiên cứu khoa học khỏi sự can thiệp của ý thức hệ hoặc chính trị.

Nguyên nhân của các mối đe dọa hiện tại đối với khoa học

Nguyên nhân gốc rễ của những cuộc tấn công vào khoa học và chân lý này rất phức tạp và có mối liên hệ với nhau. Chúng bao gồm:

- Lạm dụng khoa học vì mục đích chính trị: Trong nhiều bối cảnh, các sự kiện khoa học bị thao túng hoặc che giấu để phục vụ cho các mục tiêu chính trị ngắn hạn. Các nhà lãnh đạo hoặc nhóm lợi ích có thể phủ nhận những chân lý bất lợi để bảo vệ quyền lực hoặc lợi ích kinh tế, thay vì giải quyết những thực tế khó khăn bằng các chính sách dựa trên bằng chứng.

- Phân cực ý thức hệ: Sự phân mảnh xã hội ngày càng gia tăng, do những chính sách chống lại thể chế và bản sắc, đã góp phần vào việc bác bỏ sự đồng thuận khoa học, đôi khi ủng hộ các thuyết âm mưu. Khoa học đôi khi được miêu tả là theo chủ nghĩa tinh hoa hoặc thiên vị, mặc dù bản chất của nó là tự điều chỉnh, nghĩa là khoa học thường hướng đến việc sửa chữa những kiến ​​thức đã được thiết lập và luôn phải cởi mở với những hiểu biết mới.

- Áp lực kinh tế và lực lượng thị trường: Việc thương mại hóa ngành nghiên cứu và việc khoa học bị các ngành công nghiệp hùng mạnh nắm giữ có thể dẫn đến xung đột về lợi ích. Niềm tin của công chúng bị xói mòn khi khoa học dường như chủ yếu phục vụ lợi nhuận tư nhân hơn là công ích.

- Thông tin kỹ thuật số sai lệch: Phương tiện truyền thông xã hội và các nền tảng trực tuyến đã đẩy nhanh sự lan truyền của khoa học giả tạo và sự dối trá. Sự khuếch đại nội dung giật gân do AI thúc đẩy thường lấn át sự truyền thông hợp lý, dựa trên bằng chứng.

- Thiếu trình độ khoa học và sự tham gia: Hệ thống giáo dục ở nhiều quốc gia đã không trang bị đầy đủ cho công dân các công cụ để hiểu biết và đánh giá một cách có phê phán các tuyên bố khoa học. Điều này tạo ra mảnh đất màu mỡ cho sự thao túng và ngờ vực.

- Buộc phải im lặng và kiểm duyệt: Ở một số khu vực, các chính phủ đàn áp đã vượt ra ngoài việc bỏ bê khoa học để tích cực trừng phạt những người nói lên chân lý khoa học với nhà cầm quyền. Các tổ chức khoa học đã bị đóng cửa và các nhà nghiên cứu phải đối mặt với các mối đe dọa về mặt pháp lý hoặc thể chất.

Hậu quả tích lũy của những diễn biến này là sự xói mòn niềm tin của công chúng vào khoa học và làm suy yếu vai trò của khoa học trong việc đưa ra các quyết định mang tính định hình tương lai chung của chúng ta. Đây không chỉ là vấn đề đối với các nhà khoa học; mà còn là mối nguy hiểm đối với hòa bình, phúc lợi, phẩm giá con người và hợp tác toàn cầu.

Lời kêu gọi hành động - Bảo vệ tự do và tính toàn vẹn của khoa học

Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học kêu gọi mọi thành phần trong xã hội nhìn nhận rằng tự do khoa học và bảo vệ chân lý khoa học là điều cần thiết cho sự phát triển của con người. Các hành động sau đây là cần thiết:

1. Các nhà lãnh đạo chính trị và nhà hoạch định chính sách: Chính phủ phải duy trì tính độc lập của các tổ chức khoa học và phản đối việc chính trị hóa nghiên cứu. Việc hỗ trợ khoa học cơ bản và ứng dụng phải được bảo vệ như một khoản đầu tư công ích. Các quyết định chính sách phải được hướng dẫn bởi bằng chứng tốt nhất hiện có, không phải bởi hệ tư tưởng hoặc thông tin sai lệch.

2. Cộng đồng khoa học: Các nhà khoa học phải tái khẳng định cam kết của mình về tính nghiêm ngặt, minh bạch và trách nhiệm đạo đức. Họ phải tích cực tham gia với xã hội, truyền đạt rõ ràng các phát hiện của mình và lắng nghe một cách tôn trọng các mối bận tâm của công chúng. Các tổ chức khoa học nên bảo vệ các thành viên của mình khỏi bị quấy rối và ủng hộ các chính sách bảo vệ quyền tự do học thuật trong khả năng có thể.

3. Nền tảng truyền thông và công nghệ: Các nhà báo và tổ chức truyền thông phải ưu tiên tính chính xác và bối cảnh trong việc đưa tin về các vấn đề khoa học. Các công ty truyền thông xã hội phải thực hiện các bước mạnh mẽ hơn để hạn chế sự lan truyền của thông tin lừa dối và hỗ trợ cho các nguồn tin xác thực. Sự minh bạch và trách nhiệm về mặt thuật toán là điều cấp thiết.

4. Các nhà lãnh đạo tôn giáo và đạo đức: Các cộng đồng tôn giáo nên công nhận và thúc đẩy sự tương thích giữa khoa học và tâm linh. Như lịch sử của Hàn lâm viện Giáo hoàng cho thấy, lý trí và đức tin có thể cùng tồn tại trong sự làm giàu lẫn nhau. Các nhà lãnh đạo tôn giáo có thể đóng vai trò to lớn trong việc khôi phục niềm tin của công chúng vào khoa học như một sức mạnh vì điều tốt đẹp.

5. Các tổ chức giáo dục: Các trường học và trường đại học phải tăng gấp đôi nỗ lực để bồi dưỡng kiến ​​thức khoa học, tư duy phản biện, sự ham hiểu biết và góc nhìn quan tâm đến con người và hành tinh. Giáo dục phải trao quyền cho học sinh để phân biệt sự thật với dối trá và đánh giá cao giá trị của lý luận dựa trên bằng chứng.

6. Liên Hợp Quốc và các cơ quan quốc tế: Các tổ chức đa phương phải tiếp tục ủng hộ hợp tác khoa học toàn cầu, bảo vệ quyền của các nhà khoa học, giám sát và vạch trần các mối đe dọa đối với quyền tự do khoa học. Tiến bộ trong việc giải quyết biến đổi khí hậu, dự bị y tế toàn cầu và an ninh lương thực: tất cả những điều này đều phụ thuộc vào nền khoa học mạnh mẽ, đáng tin cậy cũng như sự phát triển của công nghệ.

Chúng tôi nhận ra rằng các nhà khoa học không thể tự mình mang vác gánh nặng này, đặc biệt là trong bối cảnh họ phải đối mặt với sự đàn áp hoặc thiếu sự hỗ trợ của các tổ chức. Cần có một liên minh toàn cầu của các bên liên quan - làm việc cùng nhau trên khắp các quốc gia, lĩnh vực và tín ngưỡng - để bảo vệ quyền tìm kiếm và nói lên chân lý khoa học. Khi làm như vậy, chúng ta không chỉ bảo vệ tính toàn vẹn của khoa học mà còn bảo vệ phẩm giá, công lý và tính bền vững của tương lai chung nhân loại. Với tinh thần này, Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học tái khẳng định sự cống hiến của mình trong việc thúc đẩy khoa học phục vụ nhân loại, thúc đẩy hòa bình và tôn vinh việc theo đuổi kiến ​​thức chung dưới ánh sáng của chân lý.

Được ký bởi[2]

• Joachim von Braun, Chủ tịch PAS, Thành phố Vatican và Đức

• Hồng y Peter K.A. Turkson, Chưởng ấn PAS, Thành phố Vatican

• Chien-Jen Chen, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Đài Loan

• Ewine van Dishoeck, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Hà Lan

• Fabiola Gianotti, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Ý

• Edward De Robertis, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Hoa Kỳ

• Mohamed Hassan, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Sudan

• V. Ramanathan, Viện sĩ PS, Thành viên Hội đồng, Hoa Kỳ

• Wolf Singer, Viện sĩ PAS, Thành viên Hội đồng, Đức

• Zeresenay Alemseged, Viện sĩ PAS, Ethiopia

• Frances H. Arnold, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Vanderlei S. Bagnato, Viện sĩ PAS, Brazil

• Antonio M. Battro, Viện sĩ PAS, Argentina

• Helen M. Blau, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Steven Chu, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Aaron Ciechanover, Viện sĩ PAS, Israel

• Francis S. Collins, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Guy Consolmagno SJ, Viện sĩ PAS, Đài thiên văn Vatican, Thành phố Vatican

• Stanislas Dehaene, Viện sĩ PAS, Pháp

• Elaine Fuchs, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Örjan Gustafsson, Viện sĩ PAS, Thụy Điển

• Edith Heard, Viện sĩ PAS, Pháp

• Klaus von Klitzing, Viện sĩ PAS, Đức

• Yuan T. Lee, Viện sĩ PAS, Đài Loan

• Jean-Marie Lehn, Viện sĩ PAS, Pháp

• Pierre Léna, Viện sĩ PAS, Pháp

• Juan Maldacena, Viện sĩ PAS, Argentina

• Mauro Mantovani, Viện sĩ PAS, Thư viện Vatican, Thành phố Vatican

• Anming Meng, Viện sĩ PAS, Trung Quốc

• Juergen Mittelstrass, Viện sĩ PAS, Đức

• Salvador Moncada, Viện sĩ PAS, Vương quốc Anh

• Ryoji Noyori, Viện sĩ PAS, Nhật Bản

• Olivier Pourquie, Viện sĩ PAS, Pháp

• Didier Queloz, PAS Viện sĩ, Thụy Sĩ

• Chintamani N.R. Rao, Viện sĩ PAS, Ấn Độ

• Peter Raven, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Daya Reddy, Viện sĩ PAS, Nam Phi

• Martin Rees, Viện sĩ PAS, Vương quốc Anh

• Maryanne Wolf, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Roald Z. Sagdeev, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Susan Solomon, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Donna Strickland, Viện sĩ PAS, Canada

• Cecilia Tortajada, Viện sĩ PAS, Vương quốc Anh và Singapore

• Rafael Vicuña, Viện sĩ PAS, Chile

• Edward Witten, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

• Maria Zuber, Viện sĩ PAS, Hoa Kỳ

Nguồn: Vatican Observatory Foundation (18/6/2025)
Chuyển ngữ: Phil. M. Nguyễn Hoàng Nguyên

---------------------------------------

[1] Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học (Pontifical Academy of Sciences - PAS) là một tổ chức của Vatican, dưới sự điều hành của Đức Giáo hoàng, được quản lý bởi một Hội đồng, và được lãnh đạo bởi một Chủ tịch và một Chưởng ấn, với các Viện sĩ lỗi lạc được bầu từ khắp nơi trên thế giới. Điều lệ của viện xác định, “Mục đích của Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học là thúc đẩy sự tiến bộ của các ngành khoa học toán học, vật lý và tự nhiên… thúc đẩy sự tiến bộ của các ngành khoa học và giải quyết các vấn đề khoa học - kỹ thuật quan trọng, là nền tảng cho sự phát triển của nhân loại; thúc đẩy các cuộc điều tra và nghiên cứu khoa học có thể đóng góp vào việc khám phá các vấn đề đạo đức, xã hội và tinh thần.” Để biết thông tin, hãy xem https://www.pas.va/en/about.html

[2] Tuyên bố này được ký bởi các Viện sĩ của PAS với tư cách cá nhân là thành viên của PAS. Thông tin về các ngành khoa học chuyên môn của các Viện sĩ có tại https://www.pas.va/en/academicians/ordinary.html

40    20-06-2025