Vào tháng 2 năm 2019, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã mời các chủ tịch của mọi Hội đồng Giám mục đến Vatican để tham dự một Cuộc họp về Bảo vệ Trẻ vị Thành niên trong Giáo Hội để giải quyết vấn đề lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên bởi các thành viên thuộc giáo sĩ. Một cuộc họp tương tự quy tụ về khu vực Trung và Đông Âu sẽ diễn ra tại Warsaw từ ngày 19 đến 22 tháng 9. Trong bài viết này, Cha Federico Lombardi đặt cuộc họp khu vực này vào bối cảnh cuộc hành trình của Giáo Hội cho đến ngày nay.
Giáo Hội phải đương đầu với nhiều thách thức đang hiện hữu trong thế giới ngày nay, mà vấn đề nền tảng nhất chính là đức tin và lời tuyên xưng về Thiên Chúa của Chúa Giêsu Kitô, với tất cả những biến đổi to lớn về văn hóa và nhân học đang hiện hữu. Tuy nhiên, cũng có những thách đố cụ thể ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống và sứ mệnh loan báo Tin Mừng của Giáo Hội. Một trong những thách thức quan trọng nhất đã xuất hiện trong vài thập kỷ qua, đó là vấn đề lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên bởi các thành viên thuộc giáo sĩ. Điều này đã làm xói mòn uy tín của Giáo Hội và do đó, cũng làm suy giảm độ tin cậy về thẩm quyền và khả năng loan báo Tin Mừng của Giáo Hội. Nó đã phủ bóng đen của sự mâu thuẫn và thiếu thành thật lên Giáo Hội với tư cách là một tổ chức, và lên trên toàn thể cộng đồng Giáo Hội dưới tư cách là một tổng thể. Vấn đề quả thực là vô cùng nghiêm trọng.
Theo thời gian và với kinh nghiệm, bắt đầu từ việc lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên - đây là mức độ nghiêm trọng nhất - chúng ta đã học được cách mở rộng tầm nhìn đến cả nhiều khía cạnh khác nhau. Vì vậy, ngày nay, chúng ta thường nói về vấn đề lạm dụng mà những người “dễ bị tổn thương” phải chịu đựng. Và chúng ta biết rằng những vụ lạm dụng được xác định không chỉ là về tình dục, mà còn là về lạm dụng quyền lực và lương tâm, như Đức Thánh Cha Phanxicô vẫn thường tuyên bố.
Ngoài ra, cần phải nhớ rằng vấn đề lạm dụng, dưới những biểu hiện khác nhau của nó, là một vấn đề chung nơi xã hội loài người, nơi các quốc gia chúng ta đang sống và trên các châu lục khác nhau. Đó không phải là vấn đề dành riêng cho Giáo Hội Công Giáo. Đúng hơn, những người nghiên cứu vấn đề này một cách khách quan và như một tổng thể, đã thấy rằng vấn đề này phổ biến một cách đáng kể nơi những khu vực, địa điểm và thể chế khác nhau.
Đồng thời, như đã được lưu ý, việc Giáo Hội nhìn nhận vấn đề này một cách đặc biệt là điều hoàn toàn đúng đắn vì sự tín nhiệm và tính kiên định của Giáo Hội đang bị đe dọa. Giáo Hội vốn luôn nhấn mạnh giáo huấn của mình về hành vi tình dục và sự tôn trọng con người. Vì vậy, ngay cả khi chúng ta biết rằng đây không phải là vấn đề chỉ tồn tại trong Giáo Hội, chúng ta vẫn phải tuyệt đối nghiêm túc về nó và hiểu rằng nó có một tác động khủng khiếp lên phạm vi đời sống Giáo Hội và đối với việc loan báo Tin Mừng của Thiên Chúa.
Đặc biệt, điều đang bị đe dọa là chiều sâu và sự thật của các mối quan hệ giữa những người mà phẩm giá của họ cần được tôn trọng một cách sâu sắc. Là người Kitô hữu và là người Công giáo, bản thân chúng ta tự hào về việc nhận ra sự ưu việt của phẩm giá con người là hình ảnh của Thiên Chúa. Vì vậy, việc lạm dụng một người, việc thiếu tôn trọng, việc coi người khác là đồ vật, việc không lưu tâm đến những đau khổ của họ, v.v., là một dấu hiệu cho thấy đức tin và tầm nhìn của chúng ta về thế giới đang thiếu một cái gì đó đặc trưng và chính yếu.
Trong cải cách mới nhất về luật hình sự của Giáo Hội, có một khía cạnh dường như hoàn toàn mang tính hình thức, nhưng thay vào đó lại rất quan trọng từ quan điểm này. Các tội phạm lạm dụng tình dục được đưa vào dưới tiêu đề những tội “chống lại sự sống, nhân phẩm và quyền tự do của con người”. Chúng không phải là những hành động “tai tiếng” hay những hành vi được coi là “không xứng đáng với hàng giáo phẩm”. Đúng hơn, tầm quan trọng được đặt vào sự nhận biết của Giáo Hội về việc phẩm giá của con người là trung tâm và phải được tôn trọng với tư cách và bởi vì chúng ta là hình ảnh của Thiên Chúa. Đây là điều hoàn toàn cơ bản. Thực tế rằng một cuộc hoán cải đang diễn ra và chúng ta đã bắt đầu nghiêm túc hơn trong việc lắng nghe và tôn trọng từng con người cá nhân, dù là người nhỏ bé nhất và yếu đuối nhất, là một trong những bước đi quan trọng nhất trên hành trình hướng đến sự hoán cải và thanh lọc của Giáo Hội để lấy lại uy tín của mình trong thời đại của chúng ta.
Cuộc họp năm 2019: trách nhiệm, giải trình, minh bạch
Nếu không xem qua toàn bộ lịch sử của các sự kiện bi thảm và phản ứng của Giáo hội liên quan đến lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên, thì vì mục đích đơn giản, chúng ta có thể bắt đầu với Cuộc họp tháng 2 năm 2019. Cuộc họp được Đức Giáo Hoàng triệu tập dưới mức độ là một vấn đề quan trọng mang tính toàn cầu, trong đó toàn thể Giáo Hội (được đại diện bởi các thành viên của mọi Hội đồng Giám mục, trong đó những đại diện từ các hội dòng của những người nam nữ thánh hiến cũng được tham gia), tập hợp lại để ý thức và hiến mình nhằm tiếp tục nắm bắt hiệu quả hơn con đường đổi mới.
Việc tổ chức Cuộc họp đó xoay quanh ba điểm chính (các Hành động sau đó đã được công bố trong cuốn sách do Nhà xuất bản Vatican ấn hành có tựa đề Consapevolezza e purificazione - Nhận thức và Thanh lọc).
Trước hết, trở nên có nhận thức và gánh vác trách nhiệm về vấn đề này và các vấn đề liên quan đến lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên và những người khác; tầm quan trọng của việc lắng nghe và thấu hiểu cách sâu sắc và thương cảm, dẫn đến sự cởi mở để dự phần vào những hậu quả, đau khổ, tính chất nghiêm trọng của những gì đã và đang xảy ra. Lắng nghe và thương cảm là điểm khởi đầu trong việc hình thành sự thuyết phục cần được chấp nhận. Khi đó, tất nhiên, công lý cần được thực thi đối với những tội lỗi đã làm phương hại người khác. Một khía cạnh khác là phòng ngừa để những tội ác như vậy không bao giờ được tái phạm nữa, hay ít nhất là để chúng ngày càng trở nên hiếm hoi hơn, hay để thực tại bi thảm này có thể được kiểm soát. Điều này ngụ ý việc đào luyện tất cả những người làm việc trong cộng đoàn Giáo Hội, và cụ thể là việc đào luyện những người có năng lực có thể đóng vai trò như những điểm tham chiếu để giải quyết vấn đề. Tóm lại, ý thức và trách nhiệm trong việc đối mặt với vấn đề phải đi đôi với nhau.
Một điểm rất quan trọng và cốt yếu khác là trách nhiệm giải trình để lật đổ văn hóa che đậy hay giấu giếm vấn đề. Một trong những khía cạnh bi thảm của cuộc khủng hoảng này là nó đã đưa một tình thế nghiêm trọng lên bề mặt, đến sự nhận thức của công chúng (mặc dù đôi khi mọi người đều biết chuyện gì đang xảy ra) - một cách đối phó với việc lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên vốn đã trở nên có tính hệ thống, thường được hiểu là “tự nhiên”, là việc được giữ trong bóng tối hoặc được che đậy, do xấu hổ hoặc để bảo vệ danh dự của gia đình hoặc các tổ chức liên quan, v.v. Xu hướng che giấu vấn đề này cần được thay thế bằng xu hướng chịu trách nhiệm về những gì đã làm, ngay cả với những người giữ vai trò lãnh đạo. Xu hướng che đậy sự lạm dụng này đã quá phổ biến ở mọi cấp độ, thậm chí còn nghiêm trọng hơn khi được thực hiện bởi những người có trách nhiệm (bề trên của các cộng đoàn, các giám mục, v.v.). Do đó, đưa sự việc ra ánh sáng và đảm bảo rằng mọi người đều phải chịu trách nhiệm về hành động của mình là một cách để đảm bảo rằng chúng ta đang hướng tới sự minh bạch, trách nhiệm và công lý - một bước tiến hoàn toàn cần thiết khác trong quá trình này.
Điểm thứ ba được nói nhiều trong Cuộc họp là tính minh bạch, đây là hệ quả của hai điểm đầu tiên. Điều này không chỉ có nghĩa là thừa nhận rằng tội ác đã và vẫn đang được thực hiện, không có nghĩa là nói về chúng và tập trung vào chúng. Chắc chắn, đối mặt với sự thật của các sự kiện là điều cần thiết. Nhưng minh bạch cũng có nghĩa là biết và giãi bày những gì đang được thực hiện để đối phó với vấn đề, những phương cách mà qua đó Giáo hội, trong tất cả những biểu hiện của mình, đang đối mặt và xử lý vấn đề, những biện pháp mà Giáo Hội đang thực hiện, những phán quyết liên quan đến các bên có tội, v.v. Bằng cách này, cả cộng đoàn Giáo Hội và dân sự nhận thức được không chỉ về những lỗi lầm và tội ác đã gây ra, mà còn về cuộc hành trình mà cộng đoàn đang tham gia vào một cách có ý thức và qua đó đang ứng phó với vấn đề này.
Các bước quan trọng được thực hiện kể từ Cuộc họp năm 2019
Nhưng nếu Cuộc họp vào năm 2019 được cho là một điểm xuất phát chung, thì cần phải nhìn nhận rằng sau đó Đức Giáo Hoàng và giới lãnh đạo Giáo hội đã thực hiện nhiều bước nhằm thi hành tất cả các nhiệm vụ chính đã được xác định trong Cuộc họp đó. Những nhiệm vụ đó là gì?
Thứ nhất, vào cuối tháng 3, Đức Thánh Cha Phanxicô đã ban hành một Tông thư công bố các luật lệ và hướng dẫn mới liên quan đến Vatican và Tòa Thánh, mở rộng quan điểm vượt ngoài việc lạm dụng trẻ vị thành niên đến cả “những người dễ bị tổn thương”. Sau đó, vào ngày 9 tháng 5 năm 2019, Đức Thánh Cha cũng đã công bố một đạo luật mới rất quan trọng cho toàn thể Giáo Hội, Tự sắc Vos estis lux mundi - “Các con là ánh sáng thế gian” - trong đó Đức Giáo Hoàng đã quy định rằng một văn phòng phải được tổ chức ở mỗi giáo phận để nhận các báo cáo và bắt đầu các quy trình chuẩn theo giáo luật nhằm ứng phó với vấn nạn lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên. Ngoài ra, Đức Giáo Hoàng cũng quy định rằng mọi linh mục và tu sĩ nhận thức được sự lạm dụng đó có bổn phận phải trình báo. Đức Giáo Hoàng cũng mở rộng lời mời gọi đến các thành viên giáo dân cũng trình báo những vụ lạm dụng như thế. Giờ đây, tất cả các linh mục và nam nữ tu sĩ bị bó buộc lương tâm báo cáo các trường hợp liên quan đến lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên mà họ được biết; nghĩa vụ này không chỉ áp dụng đối với trẻ vị thành niên, là trường hợp nghiêm trọng nhất, mà còn áp dụng cho những người dễ bị tổn thương khác hoặc các hành vi lạm dụng khác bao gồm việc sử dụng bạo lực. Một lần nữa, các thành viên của giáo dân cũng được mời gọi để làm như vậy. Để đưa tin về lạm dụng, các văn phòng được thành lập để tiếp nhận các báo cáo phải được công khai.
Đây là một trong những bước quyết định nhất. Tất nhiên, cần phải biết chắc liệu rằng tất cả những điều này có đang được thực hiện đầy đủ hay không. Dù gì đi nữa, luật này cũng đã được áp dụng cho toàn thể Giáo Hội. Đây là một bước đi hoàn toàn cơ bản mà Đức Giáo Hoàng đã thực hiện, có lẽ là bước quan trọng nhất trong hai mươi năm qua về vấn đề này. Hơn nữa, đạo luật tương tự đã thiết lập một quy trình liên quan đến việc báo cáo lên các bề trên ở cấp cao nhất - các bề trên tổng quyền của các hội dòng đời sống thánh hiến, các giám mục và hồng y - không chỉ những người bị buộc tội lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên, mà còn cả những người (đã) cộng tác trong việc "che đậy nó". Do đó, các bước đi cụ thể hướng tới trách nhiệm và giải trình đã được thực hiện triệt để.
Tuy nhiên, một bước nữa được thực hiện dẫn đến sự minh bạch lớn hơn đã diễn ra vào tháng 12 năm 2019 khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô bãi bỏ vấn đề "bí mật của Giáo hoàng" mà trước đây bao gồm các trường hợp lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên. Điều này cho phép sự cộng tác rõ ràng và dễ dàng hơn diễn ra giữa các cơ quan dân sự và Giáo Hội so với trường hợp trước đây. Cuối cùng, quyển Cẩm nang (Vademecum) nổi tiếng được mở rộng đã được xuất bản vào tháng 7 năm 2020. Tài liệu này là một yêu cầu trực tiếp được đưa đến Cuộc họp tháng 2 năm 2019 và đã sớm được Đức Giáo Hoàng Phanxicô đề cập đến trong Cuộc họp như một trong những mục tiêu đầu tiên của Cuộc họp. Bộ Giáo lý Đức tin đã biên soạn nó. Mặc dù không chứa đựng bất cứ điều gì mới, nhưng đây là một tài liệu được trình bày tốt, đưa ra một cách có trật tự và giải thích rõ ràng những gì mà mọi Giám mục hoặc những người có thẩm quyền khác cần biết và những gì họ cần làm trong các tình huống khác nhau. Nó là một công cụ vô cùng cần thiết, ngay cả khi tài liệu này không nhận được nhiều sự chú ý khi nó được xuất bản. Tuy nhiên, đó là một đề xuất then chốt đã được những người tham gia Cuộc họp năm 2019 yêu cầu và nó đã được hoàn thành.
Thậm chí gần đây hơn, vào Lễ Hiện Xuống năm 2021, Đức Thánh Cha Phanxicô đã ban hành một bản cải cách Quyển VI của Bộ Giáo luật. Phần này của Bộ Giáo Luật bao gồm một bản tóm tắt về các Chế tài trong Giáo Hội. Phiên bản mới này tái diễn đạt và tổ chức lại phiên bản trước đó theo cách mà các quy chuẩn mới đã được thiết lập trong suốt nhiều năm để đối phó với vấn đề lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên và các vấn đề khác hiện được bao hàm theo một cách có tổ chức trong Bộ Giáo Luật. Trước thời điểm này, việc lập pháp vẫn “rải rác” khắp toàn bộ hàng loạt văn bản và các dạng can thiệp khác.
Bây giờ có thể khẳng định chắc chắn rằng tất cả những điều chúng ta mong đợi từ Đức Giáo Hoàng và Tòa Thánh về kết quả của Cuộc họp năm 2019 đã được hoàn thành.
Nhưng một điều gì đó khác vẫn có thể được thêm vào. Cũng trong khoảng thời gian này, chính xác là vào tháng 11 năm 2020, bản “Báo cáo McCarrick” đồ sộ đã được Phủ Quốc vụ khanh Vatican xuất bản. Được lệnh của chính Đức Thánh Cha Phanxicô, cuộc điều tra này đã tiết lộ các chi tiết liên quan đến vụ bê bối đau buồn làm rung chuyển Giáo Hội ở Hoa Kỳ và trên toàn thế giới, và làm thế nào mà một người phạm tội lạm dụng như vậy lại có thể leo lên được những vị trí cao trong trách vụ của Giáo Hội như Đức Hồng Y Tổng Giám Mục của Washington, DC. Việc công bố báo cáo này cũng có thể được coi là một bước đi đau đớn, nhưng rất can đảm, nhằm hướng tới sự minh bạch và thể hiện mong muốn giải trình tội ác và tự chịu trách nhiệm ngay cả ở các cấp cao nhất của Giáo Hội.
Vì vậy, chúng ta đang đứng trước một vấn đề to lớn, khó khăn và đau đớn, đụng chạm đến sự tín nhiệm rất cao của Giáo Hội. Mặc dù điều này là đúng, nhưng nó không hoàn toàn đúng khi không có gì đã được thực hiện, hay không có gì đang và sẽ được thực hiện. Ngược lại, có thể khẳng định chắc chắn rằng Giáo Hội hoàn vũ đã và đang đối mặt với vấn đề, rằng Giáo Hội đã thực hiện các bước cần thiết để thiết lập các chuẩn mực, thủ tục và luật pháp nhằm giải quyết vấn đề này một cách chính xác.
Các bước tiếp theo về phía trước: từ các chuẩn mực đến việc thực hành
Tất nhiên, điều này không có nghĩa là mọi thứ đã được thực hiện, bởi vì như chúng ta biết, nó vẫn còn là một việc thiết lập các chuẩn mực hay tạo ra một khuôn khổ, và một việc khác nữa là thay đổi tình hình, bằng cách thi hành chúng. Hội nghị tháng 9 sắp tới của Giáo Hội ở khu vực Trung và Đông Âu tại Warsaw về bảo vệ trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương, trên thực tế, sẽ đi theo hướng này. Mỗi khu vực địa lý và giáo hội có những tương đồng nhất định từ quan điểm lịch sử và văn hóa cần phải suy ngẫm về vị trí của họ và cần phải xác định cụ thể những gì cần làm để thi hành hiệu quả các hướng dẫn của Giáo Hội hoàn vũ ở cấp địa phương.
Điều này đã được thực hiện ở các vùng địa lý khác. Lấy ví dụ, một hội nghị lớn dành cho Châu Mỹ Latinh đã được tổ chức ở Mexico khoảng một năm trước. Đại dịch đã làm gián đoạn nhiều kế hoạch khác và gây ra những sự trì trệ. Tuy nhiên, các hội nghị đang được lên kế hoạch hay đã diễn ra ở các lục địa khác nhau, các hội nghị tương tự như thế đã được lên kế hoạch cho các quốc gia hình thành nên khu vực Trung và Đông Âu. Những cuộc họp khu vực như thế này cũng là những bước cần thiết trên hành trình chung của Giáo Hội hoàn vũ được áp dụng cụ thể cho các khu vực địa lý, văn hóa và giáo hội.
Để kết luận, nhiều việc đã được thực hiện ở các cấp độ chung và chuẩn mực, thêm vào đó là việc thu được kinh nghiệm cụ thể. Nơi một số khu vực đã được thực hiện được nhiều việc hơn, và nơi các khu vực khác, thì lại ít hơn. Các cuộc họp là cần thiết để thông truyền kiến thức và cái nhìn sâu rộng về những cách thức có tính cụ thể và hiệu quả để đối mặt với vấn đề. Chúng ta đang trong một cuộc hành trình và chúng ta sẽ vẫn tiếp tục cuộc hành trình. Nhưng con đường cần phải di chuyển nhanh chóng và không có bất trắc hiện đã được vạch ra một cách cơ bản và đầy đủ. Con đường này phải được thực hiện để hàn gắn khổ đau, thực thi công lý, ngăn chặn sự lạm dụng trong tương lai, khôi phục lòng tin và sự tín nhiệm trong cộng đoàn Giáo Hội và trong sứ mệnh của Giáo Hội vì lợi ích thế giới.
Tác giả: Cha Federico Lombardi S.J. - Nguồn: L'Osservatore Romano (27/8/2021)
Chuyển ngữ: Phil. M. Nguyễn Hoàng Nguyên
