Sidebar

Thứ Sáu
29.03.2024

Tròn một năm Covid-19: Phản tỉnh từ nhãn quan Thần học Luân lý Y Sinh học Công giáo (tt)

Nhận định

Về việc trường Đại học Oxford nghiên cứu sắp thành công và chuẩn bị sản xuất đại trà vaccine chống Covid-19 dựa trên tế bào HEK293, các TGM tại Úc lên tiếng rằng một mặt, các ngài ủng hộ việc sản xuất vaccine chống Covid-19, nhưng mặt khác, nguồn cung cấp chất liệu sản xuất vaccine lấy từ mô của thai bị phá là trái đạo đức nghiêm trọng không thể chấp nhận. Vấn nạn đạo đức của sự kiện này liên quan đến hai nhóm đối tượng: 1/ các nhà khoa học nghiên cứu; và 2/ các người sẽ sử dụng vaccine để phòng ngừa nhiễm virus.

Các nhà khoa học nghiên cứu

Liên quan đến việc sử dụng “chất liệu sinh học” từ nguồn gốc bất hợp pháp, Bộ Giáo Lý Đức Tin hướng dẫn rất rõ ràng trong Huấn thị “Phẩm giá con người” (Dignitas Personae, DP) Vì vấn đề này còn tương đối xa lạ với số đông tín hữu, nên có lẽ hữu ích trích nguyên văn:

“Để phục vụ cho việc nghiên cứu khoa học và sản xuất các vaccine hay những sản phẩm khác, thỉnh thoảng người ta dùng những dòng tế bào mà đó lại là kết quả thu được từ một can thiệp bất hợp pháp nào đó chống lại sự sống và sự toàn vẹn thể lý của con người. Sự liên can tới hành vi bất chính có thể là trực tiếp hay gián tiếp, vì nói chung đó là những tế bào được sản sinh cách dễ dàng và rất dồi dào. “Chất liệu” này đôi khi được thương mại hóa hay được phân phối miễn phí ở những trung tâm nghiên cứu của các tổ chức chính phủ được luật pháp cho phép. Tất cả những điều đó khơi lên những vấn đề đạo đức khác nhau liên quan tới sự cộng tác với điều xấu và điều tai tiếng. Bởi thế, cần phải công bố những nguyên tắc chung nhờ đó những người có lương tâm ngay thẳng có thể đánh giá và giải quyết trong những hoàn cảnh mà họ rất có thể bị liên can trong hoạt động nghề nghiệp của mình.” (DP s.34)

“Một trường hợp khác cần được lưu ý là khi các nhà nghiên cứu sử dụng “chất liệu sinh học” có nguồn gốc bất hợp pháp, được sản xuất từ bên ngoài trung tâm nghiên cứu của họ hay do mua bán trao đổi. Huấn thị Donum Vitae đã trình bày nguyên tắc chung phải tuân giữ trong trường hợp sau đây: “Các xác của phôi thai người, dù có bị phá cách chủ ý hay không, cũng cần phải được tôn trọng như những thi hài của những con người khác... Hơn nữa, một đòi hỏi luân lý cần phải được bảo đảm, đó là không được phép đồng lõa trong việc phá thai chủ ý, cũng như phải loại trừ mọi nguy cơ gây gương xấu” ...

Khi điều bất hợp pháp lại được luật pháp điều hành hệ thống y tế và nghiên cứu khoa học thông qua, thì người ta buộc phải tách rời mình ra khỏi những khía cạnh bất chính của hệ thống này để không gây cho người khác tưởng lầm mình dung túng tới mức nào đó hay mình ngầm chấp thuận các hành động xấu nghiêm trọng như thế. Mọi vẻ biểu hiện như chấp nhận hẳn góp phần làm cho ngày càng gia tăng hơn thái độ dửng dưng, nếu không muốn nói là đồng thuận, đối với những hành vi xấu như thế trong một số giới y khoa và chính trị...

Nghĩa vụ tránh cộng tác vào điều xấu và điều gây cớ vấp phạm liên hệ đến các hoạt động nghề nghiệp thường ngày của họ (các nhà nghiên cứu khoa học), các hoạt động mà họ cần phải định hướng cách đúng đắn và qua đó họ phải làm chứng cho giá trị của sự sống, bằng cách chống lại những luật lệ bất công nghiêm trọng. Vì thế, cần phải nói rõ rằng người ta có nghĩa vụ phải từ chối “chất liệu sinh học” này, dù cho không có một liên hệ gần gũi nào giữa các nhà nghiên cứu với các nhà kỹ thuật thực hiện việc thụ tinh nhân tạo hay phá thai... Nghĩa vụ này phát xuất từ nghĩa vụ phải tách rời mình ra, trong phạm vi hoạt động nghiên cứu của mình, khỏi một khuôn khổ pháp chế bất công nghiêm trọng và phải khẳng định cách rõ ràng giá trị của sự sống con người.” (DP s. 35)

Phá thai luôn là một tội ác dù với mục đích gì. Việc sử dụng tế bào HEK293 lấy từ phôi thai bị phá là cộng tác vào điều ác. Mục đích tốt không biện minh được cho phương tiện xấu. Như thế, rõ ràng các nhà khoa học nghiên cứu Công giáo không được phép tham gia vào các dự án sử dụng HEK293 dù là để chế tạo vaccine chống đại dịch chết chóc Covid-19.

Về phía người sẽ sử dụng vaccine để phòng ngừa

Trong khi các TGM tại Úc phản đối các nhà nghiên cứu sử dụng HEK293 để sản xuất vaccine, các ngài không minh nhiên kêu gọi các tín hữu tẩy chay vaccine sẽ được sản xuất từ HEK293. Các ngài nói rằng các Kitô hữu có thể xem xét việc sử dụng vaccine hay không tùy theo “lương tâm cá nhân”, và có thể từ chối sử dụng vaccine này ngay cả khi họ không có vaccine khác thay thế. Liên quan đến vấn nạn này, Bộ Giáo Lý Đức Tin đã hướng dẫn như sau:

“...có các mức độ trách nhiệm khác biệt. Các lý do nghiêm trọng có thể tương xứng về mặt luân lý để biện minh cho việc sử dụng “chất liệu sinh học” [làm ra từ những dòng tế bào có nguồn gốc bất hợp pháp] này. Chẳng hạn, khi đứng trước nguy cơ đe dọa sức khỏe của con cái, các cha mẹ có thể chấp nhận sử dụng một thứ vaccine vốn được làm ra từ những dòng tế bào có nguồn gốc bất hợp pháp, trong khi họ vẫn phải biểu lộ sự bất đồng ý kiến về vấn đề này và vẫn có bổn phận phải yêu cầu các hệ thống y tế làm ra các loại vaccine khác để sử dụng...” (DP s. 35)

Như thế, theo giáo huấn trên, người tín hữu một mặt cần lên tiếng biểu lộ sự phản đối về việc sử dụng HEK293 để chế tạo vaccine. Một mặt trước nguy cơ lây nhiễm lan rộng có khả năng chết người của dịch Covid-19, mà nếu chưa có vaccine nào hữu hiệu ngoài vaccine chế tạo từ HEK293, người Kitô hữu hoặc có thể từ chối sử dụng nó (nhân đức anh hùng), hoặc có thể với lương tâm cá nhân quyết định sử dụng vaccine này trong thời điểm hiện tại, điều này vẫn được phép về mặt luân lý. Điều này cũng có thể được biện minh theo nguyên tắc “dung nạp điều ít xấu hơn”.

Nghiên cứu sản xuất vaccine ở các nước khác

Thật phấn khởi, công ty Dược lớn của Mỹ, Pfizer hợp tác với BioNTech của Đức ngày 15/11 công bố kết quả nghiên cứu lâm sàng vaccine Covid-19 giai đoạn cuối với 30.000 người, hiệu quả của vaccine đạt 95%, không để lại tác dụng phụ đáng kể. Pfizer đã nộp đơn xin cấp phép sử dụng khẩn cấp lên các cơ quan quản lý của Mỹ vào 20/11. Tuy nhiên ngay cả khi thử nghiệm đã thành công, không phải mọi sự đã hoàn thành. Vaccine của Pfizer/BioNTech có một số hạn chế. Ví dụ, sẽ không có nhiều liều vaccine để phân bố cho xung quanh. Pfizer và BioNTech đặt kỳ vọng sẽ cung cấp 50 triệu liều cho toàn thế giới vào cuối 2020, tăng lên hơn một tỷ liều vào năm 2021.[11]

Người tạo nên “phép màu” của Chiến dịch Thần tốc vaccine Covid-19 tại Mỹ

Moncef Slaoui là người được Jeremy Levin, chủ tịch của Biotechnology Innovation Organization, nghĩ đến đầu tiên cho vị trí lãnh đạo cuộc đua phát triển vaccine Covid-19 tại Mỹ. Là cố vấn khoa học của Chiến dịch Thần tốc, Moncef Slaoui phải từ bỏ vị trí lãnh đạo trong các công ty để tránh xung đột lợi ích. Là nhà điều hành chiến lược của công ty phát triển vaccine và dược phẩm đã về hưu, Slaoui, sinh tại Morocco, có kinh nghiệm trong nghiên cứu sản xuất vaccine cho đại dịch cúm năm 2009, nổi tiếng với câu nói: “Chúng ta phải hợp tác với nhau để biến giấc mơ thành hiện thực”.

Thông thường loại vaccine được nghiên cứu phát triển nhanh nhất trong quá khứ cũng mất bốn năm (vaccine quai bị), vì thế các nhà khoa học không mấy lạc quan về Chiến dịch Thần tốc. Làm thế nào có thể tạo ra vaccine an toàn và hiệu quả chỉ trong 7 tháng? Slaoui, luôn quan tâm về chế tạo vaccine, đầu tàu nghiên cứu phát triển vaccine trong công ty dược phẩm GlaxoSmithKline với 30 năm làm việc tại công ty, 27 năm làm việc với vaccine sốt rét và đã đưa ra thị trường 14 loại vaccine khác, đã thật sự làm nên “phép màu” vaccine Covid 19.

Slaoui hợp tác làm cố vấn khoa học chính cho Chiến dịch Thần tốc với hai điều kiện: không muốn chính trị xen vào công việc và không muốn những quy tắc quản lý quan liêu làm chậm quá trình phát triển. Ông nói “chúng ta phải để khoa học, chứ không phải chính trị, dẫn đường”. Sáu tháng bốn ngày sau khi ông tham gia chiến dịch, công ty Pfizer hợp tác cùng BioNtech của Đức công bố vaccine thử nghiệm thành công với hiệu quả 95% và nộp đơn cho Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm FDA xin phép sử dụng trong cộng đồng.

Slaoui đã hứng chịu chỉ trích khi là một thương gia thành công được ngồi vào một vị trí trong chính phủ. Thực tế ông rất tôn trọng đạo đức nghề nghiệp. Lãnh đạo chương trình Chiến dịch Thần tốc, ông phải từ bỏ vị trí lãnh đạo tại công ty Moderna và những nơi khác để tránh có sự xung đột lợi ích. Quyết tâm đóng góp cho thế giới đã cho Slaoui sức mạnh đáng nể phục. Slaoui nói: “Nếu bạn có niềm tin và cho mình cơ hội thực hiện, thì bạn có thể làm được. Thật tuyệt vời”[12].

Trong cuộc chiến chống Covid-19, các bạn trẻ có thể học tập từ nhiều tấm gương sáng trên quê hương và trên thế giới để góp phần xây dựng cuộc sống chung. Hơn bao giờ hết, thế giới con người cần có nhau để có thể sống còn và sống tốt theo đúng phẩm giá nhân vị.

Vaccine Covid-19 của Pfizer/ BioNTech đã được chuẩn nhận

Nước Anh đã chuẩn nhận và trở thành nước đầu tiên trên thế giới phê duyệt vaccine Covid-19 của Pfizer-BioNTech. Albert Bourla, giám đốc điều hành tập đoàn Pfizer nói rằng việc Anh phê chuẩn vaccine là một dấu mốc lịch sử trong cuộc chiến chống lại đại dịch.[13]

Các hãng dược khác như Hãng Moderna ngày 30/11 cũng đã hoàn thành thử nghiệm và đã nộp đơn yêu cầu các cơ quan quản lý của Mỹ và châu Âu cho phép sử dụng khẩn cấp vaccine Covid-19. Moderna dự tính sản xuất khoảng 20 triệu liều vaccine ở Mỹ cuối năm 2020, đủ để tiêm chủng cho 10 triệu người (2 liều/ người). Vaccine của Moderna hiệu quả 94,5%, dự kiến giá bán 37 USD cho một liều, đắt gần gấp đôi so với vaccine của Pfizer/BioNTech.[14]

Hiện nay, vấn đề chính là làm thế nào mang những vaccine Covid-19 an toàn đến với hàng triệu người dân Mỹ và người dân trên các quốc gia khác đang kiệt sức vì Covid 19. Phải suy nghĩ về vấn đề phân phối công bằng vaccine cho các nước, nước giàu và nước nghèo.

Tại Việt Nam, ba đơn vị là Ivac, Vabiotech, Nanogen đã hoàn thiện quy trình sản xuất quy mô phòng thí nghiệm, đang đánh giá tính an toàn, tính miễn dịch của vaccine trên động vật. Riêng Nanogen đã hoàn thành giai đoạn này và chuẩn bị tiến tới thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I trên người. Ngày 5/12 Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long thông tin rằng ngày 10/12 Nanogen phối hợp với Học viện Quân y bắt đầu tuyển tình nguyện viên tham gia giai đoạn I thử nghiệm vaccine Covid-19 của Việt Nam. Sau đó một tuần sẽ tiến hành tiêm mũi vaccine thử nghiệm đầu tiên[15].

Tuy nhiên, WHO cảnh báo các chính phủ và người dân không nên mất cảnh giác vì các thông tin tích cực về vaccine, nói rằng hệ thống y tế vẫn chịu áp lực nặng nề khi ca nhiễm toàn cầu đã vượt 66 triệu [16].

Tiếp cận công bằng với vaccine giữa các nước giàu và nước đang phát triển

Trong đại dịch, một số quan chức y tế công và nhà vận động lập luận rằng các nhà sản xuất vaccine, mà nhiều công ty trong đó hưởng lợi từ nguồn viện trợ công lớn chưa từng có, nên chia sẻ công nghệ, dữ liệu và “bí quyết” của mình để tối đa hóa sản xuất. Trong số đó có Ấn Độ và Nam Phi, hai quốc gia đang thúc đẩy ngừng việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ toàn cầu với các nghiên cứu liên quan tới Covid-19.

Bộ trưởng Y tế Nam Phi, Tiến sĩ Zweli Lawrence Mkhize, nhận định rằng những cách thức bình thường không nên áp dụng trong tình huống khủng hoảng này mà cần tham vấn ở mức độ rộng hơn để xem điều gì tốt nhất cho nhân loại”. James Love, giám đốc Knowledge Ecology International, một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động để mở rộng khả năng tiếp cận công nghệ y tế, và những người khác tin rằng các nhà sản xuất vaccine sẽ không tối đa hóa sản lượng để cung cấp cho các nước đang phát triển, đặc biệt khi các nước giàu yêu cầu mua nhiều hơn. Trong thỏa thuận toàn cầu về vaccine hiện tại, các nước nghèo sẽ chỉ nhận đủ liều để tiêm chủng cho 20% dân số của mình vào cuối năm sau. Một số mô hình cho thấy sẽ không đủ vaccine cho cả thế giới cho tới năm 2024.[17] Thực tế thì vaccine Covid-19 còn xa tầm tay nước nghèo. Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus nhấn mạnh thế giới cần đảm bảo phân phối vaccine công bằng trên toàn cầu, bởi phản ứng với đại dịch phải mang tính tập thể[18].

Nhiều công ty dược phương Tây trước đó đã ngừng sản xuất vaccine khi đó vì dự đoán không có lợi nhuận. Nhưng với sự trợ giúp các khoản tiền hàng tỉ đô la, Bill Gates đã giúp tạo ra một mô hình kinh doanh mới liên quan tới viện trợ, thỏa thuận trước với thị trường và đảm bảo số lượng. Các biện pháp khuyến khích này đã thu hút nhiều nhà sản xuất hơn, trong đó có những nhà sản xuất tại những quốc gia đang phát triển. Kết quả là nhiều loại vaccine cứu người được tạo ra hơn. Manjari Mahajan, giảng viên về các vấn đề quốc tế tại đại học New School, người đã viết bài nghiên cứu về vai trò của Gates đối với sức khỏe cộng đồng, nhận xét việc làm của Gates mang tới “kỹ thuật chuyên môn và sức mạnh hơn là bài diễn thuyết về quyền con người và hoạt động xã hội”[19].

IV. Công nghệ thông tin: ứng dụng và mặt trái

WHO nhận xét COVID-19 là đại dịch đầu tiên trong lịch sử mà trong đó công nghệ và phương tiện truyền thông xã hội được ứng dụng rộng khắp để bảo vệ an toàn cho mọi người, giúp người dân được kết nối và trao đổi thông tin. Tuy nhiên, việc kết nối này có mặt trái là sự khuếch đại “bệnh dịch thông tin” và điều này sẽ gây tổn hại cho các biện pháp khống chế dịch bệnh, qua đó làm suy yếu nỗ lực ứng phó với COVID-19 trên toàn cầu[20].

“Bệnh dịch thông tin”, theo WHO, là một lượng thông tin dư thừa, cả trực tuyến và ngoại tuyến, bao gồm cả những âm mưu có suy tính nhằm gieo rắc thông tin sai lệch. Phương tiện truyền thông trở thành con dao hai lưỡi, vừa là công cụ để cung cấp thông tin, vừa thông tin sai lệch về dịch bệnh. WHO nhấn mạnh rằng nếu không có những thông tin chính xác và đáng tin cậy, nhiều phương pháp chẩn đoán sẽ không được sử dụng, các chiến dịch phòng chống sẽ không đạt được mục tiêu và virus sẽ tiếp tục lây lan[21].

Zoom và an ninh mạng

Zoom là phần mềm họp trực tuyến ảo, có thể tạo cuộc gọi nhóm đến 100 người. Khi Covid-19 bùng phát, hơn 20 quốc gia trên thế giới với hơn 90.000 trường học đã sử dụng phần mềm này để giảng dạy trực tuyến.

Đầu tháng 4/2020, Cục Điều tra liên bang Mỹ FBI đã cảnh báo về các cuộc tấn công vào an ninh và quyền riêng tư cá nhân mang tên “Zoombombing”. Hacker sẽ tìm đến các phòng học ảo trên Zoom qua đường dẫn chia sẻ công khai trên các trang web, mạng xã hội hoặc đoán mã ID chứa từ 9 đến 11 chữ số. Khi đột nhập lớp học ảo, các hacker đưa ra tuyên bố đe dọa, phân biệt chủng tộc hoặc hình ảnh khiêu dâm gây ảnh hưởng đến tâm lý và nhận thức của học sinh. Trong thông báo ngày 5/4, Danielle Filson, phát ngôn viên của Sở Giáo dục New York khuyến khích các trường sử dụng Microsoft Teams vì phần mềm này có tính năng tương tự và bảo mật tốt hơn Zoom.[22]

V. Các nền kinh tế suy thoái và “nền kinh tế Phanxicô”

Các nền kinh tế suy thoái và an ninh dân di cư bị đe dọa

Bên cạnh cuộc khủng hoảng y tế nghiêm trọng trên toàn cầu, đại dịch Covid-19 đã và đang tác động nghiêm trọng trên nhiều lãnh vực khác. Một số nhà phân tích cho rằng, tác động của Covid-19 đối với nền kinh tế, chính trị trên thế giới có thể nghiêm trọng và sâu rộng hơn so với tác động của cuộc Đại khủng hoảng xảy ra vào những năm 1930. Giống như mọi cuộc khủng hoảng khác, dịch bệnh Covid-19 có thể làm thay đổi bộ mặt của thế giới. Một hệ thống quy tắc và trật tự mới có thể xuất hiện, hoặc hệ thống hiện tại có thể được sửa đổi vì hậu quả của dịch bệnh.[23]

Bill Gates đánh giá Covid-19 có thể kéo lùi tiến độ phát triển của thế giới tới hàng chục năm[24]. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) nhận định, kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát các chính phủ và ngân hàng trung ương các nước trên thế giới đã cam kết chi khoảng 19.500 tỷ USD để “giải cứu” nền kinh tế, và một số nước thậm chí cần bơm nhiều tiền hơn nữa để nền kinh tế có thể vượt qua khủng hoảng. Thế nhưng, mặc cho các chương trình giải cứu với quy mô và tốc độ chưa từng thấy, kinh tế thế giới vẫn rơi vào cuộc suy thoái tồi tệ nhất kể từ Đại Suy thoái những năm 1930[25].

Tình hình dịch bệnh tại các nước châu Âu tiếp tục phức tạp, buộc nhiều nước tái áp đặt các biện pháp chống dịch hoặc đóng cửa biên giới. Trong báo cáo được công bố ngày 9/10, Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) của Liên hiệp quốc cảnh báo việc các nước đóng cửa biên giới và cấm đi lại đã khiến 2,75 triệu người di cư bị mắc kẹt tại nước ngoài cần được hỗ trợ lương thực, nơi ở và hồi hương. Những người này gồm người lao động thời vụ, người tạm trú, du học sinh, người ra nước ngoài để chữa bệnh và các thuyền viên. IOM cảnh báo, khi bị mắc kẹt, một số người di cư đối mặt nguy cơ cao bị lạm dụng, bóc lột và bị bỏ rơi, dễ bị tổn thương và có nguy cơ bị các tổ chức tội phạm, những kẻ buôn người và những kẻ xấu khác lợi dụng [26].

“Nền kinh tế Phanxicô”: Kinh tế + Tình huynh đệ x Phát triển = Tương lai[27]

Ngày 19/11/2020 diễn ra hội nghị “Nền kinh tế Phanxicô”, một sáng kiến được Đức Thánh Cha Phanxicô đề ra cho các nhà kinh tế và doanh nghiệp trẻ để cổ võ một tiến trình thay đổi toàn cầu. Hơn 3.000 bạn trẻ từ 120 quốc gia đã đăng ký tham dự trực tuyến sự kiện. Đây là một cách hiểu mới về kinh tế theo tinh thần của thánh Phanxicô Assisi và thông điệp Laudato Si'. Mục tiêu nhắm tạo ra một phong trào của các nhà kinh tế trẻ để đưa thông điệp Fratelli tutti - Tất cả Anh em - vào đời thường.

Các chủ đề quan trọng của sự kiện quốc tế này là công việc, tài chính, giáo dục, trí tuệ nhân tạo. Những người trẻ, các nhà kinh tế, các doanh nhân và các nhà hoạt động từ khắp nơi trên thế giới được mời cùng nhau suy tư để ký kết một hiệp ước liên thế hệ nhằm thay đổi nền kinh tế hiện tại và “thổi hồn” cho nền kinh tế tương lai, để nó công bằng, toàn diện và bền vững hơn.[28]

Nền kinh tế Phanxicô đặt con người ở trung tâm của nền kinh tế. Đại dịch khiến con người thêm mong manh và người nghèo là những nạn nhân đầu tiên. Tiền bạc phải được dùng như một phương tiện phục vụ cho việc xây dựng một nền kinh tế tốt đẹp, giàu ý nghĩa và ân ban, không loại trừ ai, nó phải hướng đến lợi ích của tất cả mọi người và đặc biệt là những người khốn cùng.

Nền kinh tế xã hội Phanxicô đầu tư vào con người, thực hiện một nền kinh tế toàn diện và bình đẳng, phục vụ mọi người, bảo đảm nền giáo dục và công việc xứng đáng.

433    09-05-2021