Xem lại việc hát Tung Hô Tin Mừng và Ca Tiến Lễ - tt

Hát Ca tiến lễ Trước đây, tất cả lời nguyện, lời ca và bài đọc Sách Thánh trong Thánh lễ thường nằm trong một cuốn sách. Nhưng sau này, sách này được tách làm 3 cuốn: [i] Sách lễ Rôma: chứa đựng các lời nguyện (các bài lễ + nghi thức Thánh lễ + nghi thức làm phép và rẩy nước thánh + các mẫu lời nguyện tín hữu); [ii] Sách bài đọc: chứa đựng các bài đọc Kinh Thánh được công bố trong mỗi Thánh lễ (ngoài bài đọc I, bài đọc II và bài Phúc Âm, còn có thánh vịnh đáp ca và tung hô Tin Mừng). Giáo Hội còn tách từ Sách bài đọc ra những bản văn Tin Mừng được công bố theo từng ngày lễ mà làm thành Sách Tin Mừng (dành đặc biệt cho việc rước kiệu); [iii] Sách hát: như các cuốn Graduale Romanum, Graduale Simplex, Liber Usualis. Từ rất lâu rồi, chúng được sử dụng trong các Nghi thức Thánh lễ cử hành tại Rôma và được coi là các sách hát chính thức của Hội thánh Công giáo toàn cầu. Không giống như cuốn Liber Usualis được dùng cho Thánh lễ Tridentinô, cuốn Graduale Romanum đi theo Nghi thức Thánh lễ mới hậu Công đồng Vaticanô II. Vì thế, Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma [2002] chỉ ra rằng cuốn Graduale Romanum là nguồn hàng đầu để tìm bài hát cho phần [rước] nhập lễ, tiến lễ và hiệp lễ cũng như cho phần thánh vịnh đáp ca sau bài đọc I và trước khi công bố Tin Mừng. Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma [2002] số 367 nói: “Khi lựa chọn các bài hát xen giữa các bài đọc cũng như các Ca nhập lễ, Ca tiến lễ và Ca hiệp lễ, thì hãy tuân theo các quy luật đã ấn định tại những nơi đó” mà theo Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma [2002] số 74 thì quy luật về cách hát Ca tiến lễ cũng giống như cách hát Ca nhập lễ: “Ca nhập lễ được hát luân phiên giữa ca đoàn và cộng đoàn, hoặc cũng theo thể thức ấy, giữa ca xướng viên và cộng đoàn, hoặc tất cả do cộng đoàn hoặc ca đoàn hát. Có thể dùng tiền xướng cùng với thánh vịnh đi kèm có trong sách Các Bài Ca Tiến Cấp Của Phụng Vụ Rôma (Graduale Romanum) hoặc sách Các Bài Ca Tiến Cấp Đơn Giản Của Phụng Vụ Rôma (Graduale Romanum simplex); hoặc dùng một ca khúc nào khác thích hợp với cuộc cử hành, hoặc với tính chất của ngày lễ hoặc mùa phụng vụ mà bản văn đã được Hội đồng Giám mục chuẩn nhận. Tại Việt Nam, Uỷ ban Thánh Nhạc trực thuộc Hội đồng Giám mục sẽ tuyển chọn một số bài thích hợp và đệ trình lên Hội đồng Giám mục để xét duyệt và phổ biến.” (QCSL 48). Như vậy, Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma cho chúng ta 3 chọn lựa để hát Ca tiến lễ: [i] Đối ca với thánh vịnh của nó (antiphona cum psalmo suo) từ Graduale Romanum; [ii] Đối ca với thánh vịnh của nó từ Graduale Simplex; [iii] Một ca khúc nào khác thích hợp với cuộc cử hành (tác động phụng vụ), hoặc với tính chất của ngày lễ hoặc mùa phụng vụ mà bản văn đã được Hội đồng Giám mục chuẩn nhận. Điều này có nghĩa là chúng ta phải dành ưu tiên cho những bài hát thánh vịnh mà Hội thánh đã chỉ định từng phần cho mỗi lễ nghi phụng vụ được in trong sách Graduale Romanum / Graduale Simplex hơn là ca khúc thay thế. Trong tình hình hiện nay, may mắn là có nhiều các nhạc sĩ đã dệt nhạc cho bản văn Ca nhập lễ và Ca hiệp lễ được ghi trong Sách lễ Rôma và đó cũng chính là lời Ca nhập lễ và Ca hiệp lễ được ghi trong sách Graduale Romanum / Graduale Simplex dù là dưới hình thể ca khúc (minh họa bằng bản nhạc đính kèm). Tuy nhiên, điều không hay là rất hiếm nhạc sĩ sáng tác bài Ca tiến lễ dựa theo bản văn Ca tiến lễ nằm trong sách Graduale Romanum / Graduale Simplex, đang khi đó chúng ta lại có quá nhiều bài Ca dâng lễ hướng về tác động phụng vụ “dâng tiến bánh rượu”. Hậu quả là: [i] Chúng ta đã vô tình bỏ đi hay lãng quên bản văn được rút từ Kinh Thánh và nguồn Phụng vụ (PV, số 121) vốn nằm trong Sách lễ Rôma / Graduale Romanum / Graduale Simplex mà lẽ ra phải được ưu tiên hát hơn những bài thánh ca bình dân (cantiunculae populares) đề cập đến “dâng tiến và bánh rượu”; [ii] Hầu hết mọi người đều hiểu lầm rằng bài Ca tiến lễ là phải có “dâng tiến và bánh rượu”; [iii] Bài Ca tiến lễ chúng ta thường hát có nội dung xa rời tính chất của ngày lễ hoặc mùa phụng vụ. Ví dụ, theo sách Graduale Romanum / Graduale Simplex, Ca tiến lễ của lễ Vọng Giáng sinh được trích từ Tv 24, 7: “Hỡi cửa đền, hãy cất cao lên, cao lên nữa, hỡi cửa đền cổ kính, để Đức Vua vinh hiển ngự vào”; Ca tiến lễ của ngày lễ Thăng Thiên được trích từ Tv 47, 6: “Thiên Chúa ngự lên, rộn rã tiếng hò reo, Chúa ngự lên, vang dội tiếng tù và”; trong Thánh lễ Tiệc Ly thứ Năm thánh, Giáo Hội đề nghị chúng ta hát bài Ca tiến lễ này như được in trong Sách lễ Rôma và Graduale Romanum: “Ubi cáritas et amor, Deus ibi est…” (“Đâu có tình yêu thương, ở đấy có Đức Chúa Trời…”). Nên biết rằng việc canh tân phụng vụ của Công đồng Vaticanô II nhấn mạnh vào sự tham dự của dân chúng và muốn đơn giản hóa nghi thức Chuẩn bị Lễ vật, cho nên đã rút các bản văn dùng để hát Ca tiến lễ ra khỏi Sách lễ Rôma mặc dầu vẫn có thể tìm thấy chúng trong Gradulae Romanum – tức bộ sưu tầm các bài ca cho Thánh lễ, hoặc trong một phiên bản đơn giản hơn là cuốn Graduale simplex. Sách lễ hiện nay chỉ còn chứa đựng duy nhất một bản văn để hát Ca tiến lễ vào ngày thứ Năm Tuần Thánh (lễ Tiệc Ly).[x] Đó là bài “Đâu có tình yêu thương, ở đấy có Đức Chúa Trời…” Rất tiếc là tại Việt Nam, rất hiếm có cộng đoàn nào chịu chọn bài này làm bài Ca tiến lễ trong Thánh lễ Tiệc Ly (bằng cách hát bài “Ở Đâu Có Bác Ái” của Lm. Ns. Hoàng Kim); Ca tiến lễ của “Thánh lễ cầu cho tín hữu đã qua đời” trong Graduale Simplex được trích từ Tv 129, 1-2: “Từ vực thẳm, con kêu lên Ngài, lạy Chúa, muôn lạy Chúa, xin Ngài nghe tiếng con! Từ vực thẳm, con kêu lên Ngài, lạy Chúa”; lễ Truyền tin và lễ Đức Mẹ Vô nhiễm trong cuốn Graduale Romanum / Graduale Simplex đều có chung bài Ca tiến lễ được trích từ Lc 1,28: “Kính mừng Maria đầy ơn phúc, Thiên Chúa ở cùng Mẹ, Mẹ là người có phúc nhất trong giới phụ nữ, Alleluia”; Ca tiến lễ của Lễ Mẹ Thiên Chúa là: “Ôi Đức Trinh Nữ Maria, Mẹ thật diễm phúc và xứng muôn lời ca tụng, vì từ nơi Mẹ đã phát sinh ra mặt trời công chính là Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng con” … Với những gì vừa trích dẫn ở trên, chúng ta có thể hiểu lý do tại sao: [i] Một số tài liệu như Music in Catholic Worship [1982] (số 71) và Introduction to the Order of Mass [2003] (số 105) của HĐGM Hoa Kỳ; Pastoral Introduction: Celebrating the Mass [2005] (số 180) của HĐGM Anh quốc và xứ Wales[xi] đã mạnh mẽ xác định rằng bài ca trong phần Chuẩn bị Lễ vật không phải luôn luôn cần thiết hay đáng ước mong và khi sử dụng cũng không cần chúng phải đề cập đến bánh – rượu hay việc dâng tiến. Thay vào đó, lời của bài hát Ca tiến lễ có thể diễn tả niềm hân hoan, chúc tụng, cộng đoàn, hay chủ đề của mùa phụng vụ thì đều thích hợp; [ii] Tại Việt Nam, theo thông cáo số 3/94 của Ủy ban Thánh nhạc: “…Tập quán thay Ca dâng lễ bằng những bài hát có ý nghĩa dâng bánh rượu, dâng hồn xác lên Chúa vẫn có thể được duy trì, vì đang khi ca đoàn, cộng đoàn hát như thế, chủ tế vẫn đọc trọn vẹn bản văn theo quy định.”;[xii] [iii] Trước câu hỏi là liệu thánh ca về Đức Mẹ được xem là “không thích hợp” trong phần Dâng lễ chăng? Cha Edward McNamara (Dòng Đạo Binh Chúa Kitô, giáo sư phụng vụ tại đại học Regina Apostolorum, Rôma) đã trả lời rằng: Tôi tin rằng chúng ta có thể được hướng dẫn ở đây bởi hình thức ngoại thường của nghi lễ Rôma. Trong nghi lễ này, bài Ca dâng lễ không phải là một bài tùy chọn, nhưng là thích hợp và cụ thể cho từng ngày riêng hoặc mùa. Việc lướt nhìn qua lịch phụng vụ cho thấy rằng bản văn qui định phần dâng lễ trong các ngày lễ Đức Mẹ thường đề cập đến Đức Mẹ. Trong nhiều trường hợp, lời của bài Ca dâng lễ được lấy từ phần đầu của kinh Kính Mừng, hoặc một câu thánh vịnh áp dụng cho Mẹ Maria, và đôi khi là một bài thánh ca riêng, chẳng hạn lễ Đức Maria Nữ Vương (ngày 22/08) hoặc lễ Đức Maria Xác Hồn Lên Trời (ngày 15/08). Vì vậy, tôi nghĩ rằng thật là rõ ràng rằng truyền thống Giáo Hội xác nhận việc sử dụng các bản văn về Đức Mẹ, ít là trong các ngày lễ của Ngài […] Qua các điều trên đây, hình như không có lý do để cấm dùng thánh ca Đức Mẹ cho phần dâng lễ, nếu có một lý do chính đáng cho việc có một bài ca. Các bài thánh ca ấy là chắc chắn đúng cho các lễ Đức Mẹ, và cũng có thể là hợp lý trong các tháng kính Đức Bà, như tháng Năm và tháng Mười.[xiii] Từ những gì đã trình bày, xin đưa ra vài đề nghị thực hành cho vấn đề hát Ca tiến lễ như sau: (1)   Ủy ban Thánh nhạc nên phổ biến bản dịch tham khảo tiếng Việt cuốn Graduale Romanum / Graduale Simplex, ít là dịch các lời của các bài Ca tiến lễ trong cuốn sách đó (sẽ phát cho các tham dự viên);    (2)   Các nhạc sĩ nên sáng tác thêm nhiều bài Ca tiến lễ dựa theo bản văn phụng vụ từ Graduale Romanum / Graduale Simplex hoặc dựa trên chính bản văn Tin Mừng của ngày lễ vì bài Ca tiến lễ phải thích hợp với cuộc cử hành, hoặc với tính chất của ngày lễ hoặc mùa phụng vụ;[xiv] (3)   Có thể sử dụng rộng rãi những ca khúc đã được sáng tác dựa theo thánh vịnh để hát Ca tiến lễ khi chúng tương ứng với thánh vịnh được chỉ định trong cuốnGraduale Romanum / Graduale Simplex và cũng có thể sử dụng cả những bài thánh ca diễn tả niềm hân hoan, chúc tụng, cộng đoàn, hay chủ đề của mùa phụng vụ để hát Ca tiến lễ;[xv] (4)   Vào những ngày lễ thường trong tuần hay lễ nhớ, không cần thiết ngày nào cũng phải hát Ca tiến lễ vì Chuẩn bị Lễ vật chỉ mang bản chất thứ yếu (ít quan trọng): đó là sự khai mào cho việc thánh hóa và thánh hiến lễ phẩm sẽ diễn ra trong phần Kinh nguyện Thánh Thể. Thỉnh thoảng, nên để chủ tế và cộng đòan đối đáp theo bản văn của Sách lễ.[xvi] Nếu hát, có thể sử dụng kho bài Ca tiến lễ đã được thẩm quyền Giáo Hội chuẩn nhận như đã thực hành lâu nay. Còn trong ngày lễ Chúa nhật, lễ trọng hay lễ kính, nên hát Ca tiến lễ với những bài Ca tiến lễ được nói ở số (2) và (3) trên đây. Ví dụ 1, Ca tiến lễ của lễ Vọng Giáng sinh trong Graduale Romanum được trích từ Tv 24, 7: “Hỡi cửa đền, hãy cất cao lên, cao lên nữa, hỡi cửa đền cổ kính, để Đức Vua vinh hiển ngự vào”, thật tuyệt vời nếu như chúng ta chọn bài “Cửa Ơi 1/2” của Lm. Ns. Kim Long để hát cho phần Chuẩn bị Lễ vật của Thánh lễ này; Ví dụ 2, Ca tiến lễ của lễ Đêm Giáng sinh trong Graduale Romanum được trích từ Tv 95, 11: “Trời vui lên, đất hãy nhảy mừng, hãy reo mừng trước tôn nhan Chúa, vì Người ngự”, tại sao chúng ta lại không chọn bài “Trời Hân Hoan” của Lm. Ns. Kim Long để hát thay thế hơn là hát bất cứ một bài Ca tiến lễ nào khác; (5)   Các ca đoàn và dân chúng phải từ bỏ thói quen chỉ hát bài Ca tiến lễ nào có nội dung đề cập đến “bánh – rượu hay việc dâng tiến”; (6)   Các linh mục cử hành Thánh lễ đừng giật mình, khó chịu hay cấm đoán khi nghe ca đoàn hát Ca tiến lễ với nội dung không đề cập gì đến  “bánh – rượu hay việc dâng tiến”. [i] Michael Witczak, “History of the Latin Text and Rite” trong Edward Foley (ed.), A Commentary on the Order of Mass of the Roman Missal (Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press, 2011), 166. [ii] MISSALE ROMANUM – EX DECRETO SS. CONCILII TRIDENTINI RESTITUTUM SUMMORUM PONTIFICUM CURA RECOGNITUM – EDITIO TYPICA. [iii] Xc. Lucien Deiss, Visions of Liturgy and Music for a New Century, trans. Jane M. A, Burton (Collegeville, Minesota: The Liturgical Press, 1996),141. [iv] Joseph Gélineau, Liturgycal Assemly, Liturgy Song  (Portland, Oregan: Pastoral Press, 2002) là bản dịch tiếng Anh từ 2 cuốn tiếng Pháp: 1/ Libres Propos sur les Assemblées Liturgiques, trans. Paul Inwood (Les Éditions de l’Arelier/Éditions Ouvrièes, 1999) & 2/ Les Chantes de la Messe dans Leur Enracinement Rituel, trans. Bernadette Gasslein (Paris: Les Éditions du Cerf, 2001), 109. [v] Ordo lectionum Missae, editio typica altera (Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana, 1981), n. 23: “’Alleluia’ et versus ante Evangelium cantari debent, omnibus stantibus, ita tamen ut non solus cantor qui inchoat vel etiam schola sed totus populus unanimiter concinat.” [vi] Ordo cantus Missae, editio typica altera (Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana, 1987), nos. 7 – 9: “Cantus Alleluia hoc modo ordinatur: Alleluia cum suo neumate canitur totum a cantoribus et repetitur a choro. Pro opportunitate tamen cantari  potest  semel  tantum ab omnibus. Versus a cantoribus profertur usque ad finem; post ipsum vera Alleluia ab omnibus repetitur.” [vii] Cantatur ab omnibus stantibus, schola vel cantore præeunte, et si casus fert, repetitur; versus vero a schola vel a cantore canitur. [viii] Joseph Gélineau, Liturgycal Assemly, Liturgy Song, 109. [ix] Georges Beyron, “Les chants de la messe” trong Dans Vos Asssemblées, ed. J. Gélineau (Desclée, 1989), 434. [x] Paul Turner, The Supper of the Lamb (Chicago: Liturgy Training Publications, 2011), 48. [xi] Chuẩn bị Lễ vật: Mục đích của bất cứ bài hát nào tại thời điểm này là để hỗ trợ cho việc quyên góp tiền thau, rước của lễ, chuẩn bị lễ vật, đặc biệt là khi những việc này có thể sẽ mất nhiều thời gian. Lời bài hát không cần phải nói về bánh và rượu, hoặc dâng lễ vật. Lời bài hát có thể diễn tả niềm hân hoan, chúc tụng, cộng đoàn, hay chủ đề của mùa phụng vụ thì đều thích hợp. Vì việc Chuẩn bị Lễ vật chỉ là phần chuẩn bị, nên việc thinh lặng hay dạo dàn trong lúc này thường sẽ hiệu quả hơn. Cần chú ý rằng âm nhạc trong phần này của Thánh lễ không nên được nhấn mạnh, vì nó có thể làm lu mờ việc cử hành chúc tụng trong Kinh nguyện Thánh Thể sau đó. [xii] http://chuctungvatonvinh.org/bs/index.php?mod=thanhnhac&nhomtin=1325772885. [xiii]  Edward McNamara, “Thánh ca Đức Mẹ được hát trong phần Dâng lễ không?” từ Zenit.org (16/06/2009). [xiv] Mới đây,trong một cuộc gặp mặt quốc tế các ca đoàn được tổ chức vào tháng 11/2018, ĐGH Phanxicô nói: “Âm nhạc và bài hát của anh chị em là công cụ đích thực của công cuộc Phúc Âm hóa khi anh chị em hết mực làm chứng về sự sâu thẳm của Lời Chúa chạm đến cõi lòng người ta và cho phép việc cử hành bí tích, nhất là bí tích Thánh Thể, khiến ai nấy cảm nhận được vẻ đẹp của thiên đàng.” (“Pope Francis Speaks to Importance of Sacred Music in Liturgy at Conference”,https://adoremus.org/2019/01/12/pope-francis-speaks-to-importance-of-sacred-music-in-liturgy-at-conference/) [xv] Rufino Zaragoza, OFM trong bài “Thánh nhạc trong Thánh lễ tiếng Anh: Những đề xuất về Ca dâng lễ” [từ Âm nhạc & Phụng vụ (Tháng Một, 2019 )] viết: “Nhiều người sử dụng cuốn English Missal Songbook của OCP đặt câu hỏi tại sao có các mục về Nhập Lễ, Hiệp Lễ, Kết Lễ, mục theo các mùa phụng vụ, các lễ trọng và lễ kính, nhưng không có mục để tìm các bài hát “Dâng Lễ” trong sách thánh ca này. Vì có rất nhiều bài thánh ca, đặc biệt riêng từng mùa phụng vụ, có thể được phép dùng trong lúc “Chuẩn bị Lễ vật”, cho nên cuốn English Missal Songbook không muốn giới hạn sự lựa chọn của các ca trưởng khi để mục “Ca Tiến Lễ” vào […], không có bất kì giới hạn hay bắt buộc nào phải hát một bài có lời nói về “bánh và rượu”, hoặc về “dâng lễ”. [xvi] Xc. Nghi thức Thánh lễ, số 23 và 35.                                                                                                     Lm Giuse Phạm Đình Ái, SSS