Nếu xét về mặt cơ chế dược lý, không dễ tìm được loại thuốc có tác dụng kép, vừa công phá bệnh nguyên, vừa bảo vệ tế bào trên cùng cơ quan nội tạng. Actisô (artichaut) là một trường hợp ngoại lệ.
Nếu muốn kể cho hết công lao của actisô thì phải bắt đầu với tác dụng lợi mật. Dưới tác dụng của hoạt chất trong actisô, mật chẳng những được bài tiết nhiều hơn trong gan mà còn thoát xuống túi mật nhanh hơn bình thường. Chất độc trong gan nhờ đó cũng bị kéo theo qua túi mật rồi xuống ruột non nên không có đủ thời giờ phá hoại lá gan. Chính nhờ cơ chế này mà gan hóa giải đủ loại độc tố, từ chất phụ gia trong thực phẩm công nghệ bước qua hóa chất trong nông nghiệp, cho đến chất cồn trong rượu, bia. Người không tránh được độc chất, như người phải làm việc trong môi trường ô nhiễm, hay kẻ khó từ chối ly rượu vì chuyện làm ăn, vẫn có thể góp phần bảo vệ lá gan nếu biết cách kết hợp actisô cho thường trong bữa cơm hàng ngày.
Hơn thế nữa, tình trạng ứ mật trong gan là nguyên nhân dẫn đến nhiều triệu chứng khó chịu như đầy hơi, sình bụng, tiêu chảy hay táo bón. Đó cũng là đòn bẩy cho sỏi túi mật, theo như kết quả một thống kê mới đây ở Hoa Kỳ. Mật ứ lại trong gan nào chịu nằm yên! Dưới tác dụng phân hủy của mật, tế bào gan khó mà giữ nguyên cấu trúc. Hậu quả viêm gan do ứ mật đúng là điều thật đáng tiếc khi biện pháp phòng ngừa không có gì quá phức tạp. Có khó gì đâu với chén trà actisô sau bữa cơm nhiều thịt mỡ!
Nhiều người ắt hẳn sẽ để ý nhiều hơn đến actisô khi đi chợ, nếu được thông tin rõ hơn về các nhân tố có thể gây ứ mật, như trong bản dưới đây:
- Bệnh túi mật.
- Viêm gan siêu vi.
- Nghiện rượu.
- Bệnh nội tiết (cường tuyến giáp, tiểu đường...).
- Thai kỳ.
- Thuốc kháng viêm, giảm đau, trị thấp khớp, ngừa thai, nội tiết tố, an thần, kháng sinh...
Nhưng nếu chỉ đề cập tác dụng lợi mật của actisô thì là một thiếu sót lớn. Actisô còn là phương tiện hiệu quả để cải thiện tiêu hóa, chống biếng ăn và điều trị đau bụng trong "hội chứng đường ruột quá nhạy cảm". Doanh nhân càng căng thẳng vì công việc càng nên nhớ đến actisô, nếu muốn tránh cảnh ngồi không yên! Với người cao tuổi, actisô là vị thuốc nhuận trường lý tưởng, vì không chỉ hòa hoãn về tác dụng mà còn an toàn khi dùng lâu dài.
Đừng tưởng actisô chỉ có tác dụng trực tiếp trên đường tiêu hóa. Actisô còn có công năng hạ chất mỡ trong máu thông qua cơ chế tác dụng "kép" vừa mạnh về cường độ, vừa hài hòa về tính hỗ tương. Một mặt, actisô ức chế quy trình tổng hợp cholesterol trong gan để ngăn không cho chất này bội tăng một cách đột biến. Mặt khác, actisô thúc đẩy phản ứng phân hủy cholesterol để hàm lượng chất này trong máu không kịp vượt quá định mức bình thường. Kiểm soát đầu vào, đẩy mạnh đầu ra, đâu còn biện pháp nào khéo hơn để chống tình trạng tồn kho?!
Đã dùng actisô thì đừng dùng theo kiểu "xuân thu nhị kỳ", hay thỉnh thoảng một lần cho có vẻ người sành điệu. Muốn tận dụng công năng của actisô phải dùng nhiều ngày liên tục, mỗi ngày ít nhất hai lần, tối thiểu một tuần. Uống trà actisô mà theo kiểu chỉ để dành để mời khách quý thì đừng lấy làm lạ nếu cả chủ lẫn khách có ngày phải khám bệnh... gan!
Trong nghề võ hiếm có kỹ thuật nào vừa đánh, vừa đỡ. Võ sĩ thường khi chỉ có thể chọn một trong hai chiến thuật, hoặc công, hoặc thủ. Với người muốn phòng bệnh gan thì khác. Khó thắng thế nếu chỉ công hay thủ. Hai mặt giáp công sao cho đồng bộ chính là nguyên tắc quan trọng hàng đầu để yểm trợ lá gan. Bảo vệ được tế bào gan lại là điều kiện cơ bản trong quy trình điều trị viêm gan. Đó chính là lý do khiến actisô đã có mặt trong nền y học dân gian trên khắp năm châu.
