Cúm, Làm Sao Chuẩn Bị Với Các Đề Kháng?

Một vài thuốc kháng virus hiện có hiệu quả chống lại virus cúm A (H1N1). Nhưng những giống gốc đề kháng sẽ xuất hiện, đó là điều không thể tránh được. Tất cả các điều trị chống lại các bệnh nhiễm khuẩn đều có một mối nguy cơ : làm dễ sự chọn lọc của các giống gốc đề kháng với các thuốc hiện có. Virus cúm cũng không thoát khỏi quy tắc tiến hóa này : con người hiệu chính những thuốc kháng virus mới, nhưng vài giống gốc có những biến dị thuận lợi, cho phép chúng đề kháng với những thuốc kháng virus này và tăng sinh.

Một vài trong những nghiên cứu đang được tiến hành nhằm vào protéine M2, một trong những protéine của vỏ của virus cúm A, cần thiết cho sự tăng sinh của siêu vi trùng. Protéine này bị ức chế bởi các adamantane, mà amantadine là một bộ phận (do tính chất kháng khuẩn, amantadine đôi khi được sử dụng để điều trị và dự phòng bệnh cúm, nhưng ngày nay amantadine chỉ có một vai trò hạn chế). Protéine M2 chịu những biến dị, trong đó một vài biến dị cho phép nó thoát khỏi tác dụng của các adamantane kháng virus. Như thế, hơn 90% của các giống gốc thuộc sous-type A (H3N2) của virus cúm mùa và A (H5N1) của cúm gia cầm, đều đề kháng với adamantane.

Người ta đã chứng tỏ rằng giống gốc mới đây, A (H1N1), có nguồn gốc từ heo, cũng đề kháng với điều trị bởi các adamantane. Ngược lại, hiện nay nó lại nhạy cảm với những thuốc khác, như oseltamivir (Tamiflu).

Làm sao chống lại các đề kháng đối với adamantane ? Các nhà sinh học Hoa Kỳ đã nghiên cứu nguồn gốc của sự biến dị là nguyên nhân của các đề kháng này. Bằng cách so sánh các bộ gène (génome) và các protéine của hàng trăm giống gốc H3N2 được phân lập từ năm 1997, họ cho thấy rằng đại đa số các virus H3N2 đề kháng, phát xuất từ một giống gốc bị biến dị, được phát hiện lần đầu tiên ở Hồng Kông vào mùa hè 2003, và protéine M2 của giống gốc này đã bị biến đổi.

Protéine M2 là một kênh proton (canal à protons), nghĩa là nó điều hòa sự đi qua của các ion H+. Protéine này được tạo thành bởi 4 phó đơn vị dưới dạng hélice. Khi virus đi vào trong một tế bào, kênh được mở ra và các proton đi vào trong virus, điều này làm phát khỏi sự phân ly của vỏ virus, cho phép các ARN của virus được tự do phiên thành protéine virus.

Hai nhóm nghiên cứu, nhóm của William DeGrado, thuộc Đại học Pennsylvanie, và nhóm của James-Chou, ở Havard, đã làm sáng tỏ một sự biến dị của M2 gây nên sự đề kháng như thế nào.

Mặt khác, từ mười năm nay, protéine M2 là đối tượng của các nghiên cứu nhằm tìm ra một vaccin " vạn ứng ", hiệu quả chống lại nhiều giống gốc của virus cúm, điều này sẽ tránh phải bào chế mỗi năm vaccin cúm mùa hay vaccin chống đại dịch. Thật vậy, đoạn ngoài (fragment externe) của M2 được bảo tồn trong tất cả các virus loại A. Bằng cách đưa đoạn ngoài vào bề mặt của một protéine, người ta hy vọng gây nên sự sản xuất các kháng thể có tác dụng chống lại tất cả các giống gốc.

Những nhóm nghiên cứu đã tiến xa nhất trong địa hạt này là nhóm của Walter Fiers và Xavier Saelens, thuộc Đại Học Gand (Bỉ) và nhóm của Robert Belshe, thuộc Đại Học Saint Louis, Missouri . Hai thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I đã cho thấy rằng vaccin gây nên sự sản xuất các kháng thể chống lại protéine M2 nơi hơn 90% những người được tiêm chủng. Nhưng người ta không biết những kháng thể này có bảo vệ những người được tiêm chủng chống cúm hay không ; chỉ một thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn mới có thể chứng tỏ điều đó. (POUR LA SCIENCE 6/2009)