Sự biến chuyển trong phong cách nghệ thuật của danh hoạ Caravaggio

Chân dung Caravaggio vẽ bằng đá phấn của Ottavio Leoni, khoảng 1621. Ảnh bởi: Ottavio Leoni – milano.it, © Public Domain.

Tính đến hôm nay, vị danh hoạ mang tính biểu tượng này đã được sinh ra cách đây 450 năm.

Michelangelo Merisi, được hầu hết chúng ta biết đến với cái tên “Caravaggio”, sinh ngày 29 tháng 9 năm 1571 tại Milan, Ý, với cha mẹ là người ở thị trấn nhỏ Caravaggio. Trong cuộc đời 38 năm của mình, ông đã cách mạng hóa hội họa bằng những sáng kiến như cách sử dụng độc đáo kỹ thuật chiaroscuro - với những vùng bóng tối tương phản với những vùng ánh sáng ấn tượng - và cảm giác hiện thực sâu sắc mà sau này đã truyền cảm hứng cho phong trào Baroque. Nhưng trên hết, ông đã phát triển một phong cách mang tính biểu tượng đến nỗi hầu hết chúng ta khi nhìn vào một bức tranh thì có thể biết được đó là bức tranh của Caravaggio, hay được lấy cảm hứng từ Caravaggio.

Merisi đã dành vài năm đầu đời của cuộc đời mình ở Milan để nghiên cứu về hội họa, và sau đó chuyển đến Rome, nơi tài năng mới chớm nở của ông đã gây ấn tượng với Đức Hồng y Del Monte, người đã giới thiệu chàng họa sĩ trẻ với những nhân vật Công giáo nổi tiếng khác, là những người đã trở thành khách hàng đặt mua một số tác phẩm đáng giá nhất của Caravaggio sau này.

Trong danh sách dài các kiệt tác mà ông đã để lại, cả những tác phẩm thế tục và tôn giáo đều có giá trị nổi bật. Nhưng có lẽ trong các tác phẩm tôn giáo của mình, sự chuyển đổi mang tính nghệ thuật của bậc thầy hội hoạ mới được thể hiện rõ ràng hơn cả. Trên thực tế, Caravaggio được biết đến là người đã thay đổi phong cách của mình saunhững trải nghiệm khắc nghiệtliên quan đến đời sống cá nhân, những điều đã khiến ông phải đánh giá lại cách nhìn của mình về cuộc sống. Vào tháng 5 năm 1606, Caravaggio tham gia vào một cuộc ẩu đả chết người ở Rome và bị buộc tội giết người. Ông trốn sang Maltađể xin nương náu tại Dòng Thánh Gioan, một dòng tu Công giáo chuyên giúp đỡ người bệnh và người nghèo. Chính việc đặt mua đã cho ra mắt một số tác phẩm cuối đời quan trọng nhất của vị hoạ sĩ người Milan. Chính trong những tác phẩm này, chúng ta nhận thấy sự chuyển đổi trong phong cách nghệ thuật của Caravaggio, từ sự tập trung mạnh mẽ vào thẩm mỹ sang sự quan tâm đến tính chất thiêng liêng trong các chủ đề của ông, điều mà các nhà phê bình tin rằng đã được thúc đẩy bởi chính quá trình mặc tưởng (introspection) của ông.

Dưới đây các tác phẩm nghệ thuật Công giáo quan trọng nhất của bậc thầy về trường phái Baroque,Caravaggio, từ  bức “Thánh Phanxicô Assisi lúc xuất thần” (Saint Francis of Assisi in Ecstasy) đến “Thánh Gioan bị chém đầu” (The Beheading of Saint John).

1. Thánh Phanxicô Assisi lúc xuất thần (Saint Francis of Assisi in Ecstasy) - 1595

© Public Domain

Được cho là tác phẩm tôn giáo đầu tiên của Caravaggio, bức tranh mô tả về Thánh Phanxicô Assisi này đã được thực hiện sau một lời đặt mua từ Đức Hồng y Francesco Maria Del Monte. Bức tranh mô tả một cảnh cảm động trong cuộc đời của Thánh Phanxicô được kể lại bởi một trong những người bạn đồng hành của ngài, Sư huynh Lêo. Khi Thánh Phanxicô rời thành phố đến nơi hoang dã để cầu nguyện, ngài đã có một thị kiến về một thiên thần Seraphim - một trong những thiên thần sáu cánh quanh ngai Thiên Chúa - đấng đã in vào thân thể của Phanxicô bằng những dấu thánh thương tích của Chúa Kitô, điều này đã mang đến cho thánh nhân một cảm giác vui mừng, đau buồn và xuất thần.

2. Cuộc kêu gọi thánh Matthêu (The Calling of Saint Matthew) - 1600

© Public Domain

Được hoàn thành vào năm 1600 sau một lời đặt hàng từ nhà nguyện Contarelli thuộc nhà thờ Thánh Louis nước Pháp ở Rome, bức tranh cảm động này mô tả khoảnh khắc Thánh Matthêu nghe thấy tiếng Chúa Giêsu gọi, như được thuật lại trong Mt 9,9: "Đức Giêsu đi ngang qua trạm thu thuế, thì thấy một người tên là Matthêu đang ngồi tại trạm. Người bảo ông: ‘Anh hãy theo tôi!’ Ông đứng dậy đi theo Người." Tia sáng chiếu rọi những người ngồi cùng bàn với Thánh Matthêu là một ví dụ điền hình về cách sử dụng ánh sáng bậc thầy của Caravaggio.

3. Thánh Giêrônimô đang viết (Saint Jerome Writing), 1605–1606

© Public Domain

Được hoàn thành vào cuối giai đoạn sống ở Rome của Caravaggio, trước cuộc trốn chạy bắt buộc đến Malta, tác phẩm này mô tả Thánh Giêrônimô, một Tiến sĩ Hội Thánh, khi ngài đang tập trung ghi chép, rất có thể là đang dịch Kinh Thánh từ tiếng Hy Lạp cổ sang tiếng Latinh. Được đặt mua từ Đức Hồng y Scipione Borghese, một trong những khách hàng đáng chú ý nhất của Caravaggio, việc sử dụng màu sắc của bức tranh dường như gợi lên sự đan xen giữa các màu nóng, như khuôn mặt và áo choàng của của vị thánh, đại diện cho sự sống, và các màu lạnh, như sách và bàn, tượng trưng cho cái chết.

4. Thánh Gioan bị chém đầu (The Beheading of Saint John) - 1608

© Public Domain

Được đặt trong Phòng nguyện của Nhà thờ đồng Chánh toà Thánh Gioan ở Valletta, Malta, bức tranh này đánh dấu sự khởi đầu của quá trình mặc tưởng vốn đặc trưng cho các tác phẩm sau này của Caravaggio. Khi mô tả về việc Thánh Gioan Tẩy Giả bị chém đầu, Caravaggio đã bỏ qua mối quan tâm trước đó của mình về tính chân thực thẩm mỹ thuần túy của các hình thức để đi sâu vào chủ nghĩa hiện thực tâm lý. Theo ghi nhận của nhà sử học nghệ thuật Jonathan Jones, "Cái chết và sự tàn ác của con người được phơi bày qua kiệt tác này, vì sự cân đối và vùng tối của bức tranh khuất phục và chiếm hữu tâm trí." Đây cũng là tác phẩm duy nhất có chữ ký của vị danh hoạ, người đã để lại tên của mình bằng mực đỏ bên dưới dòng máu tuôn ra từ cổ của Thánh Gioan Tẩy Giả.

5. David với cái đầu của Goliath (David with the Head of Goliath), 1609-1610

© Public Domain

Được hoàn thành dành cho Đức Hồng y Scipione Borghese vào năm 1610 (có lẽ với hy vọng rằng vị hồng y sẽ giúp ông có được ân xá của Đức Giáo Hoàng về tội giết người), bức tranh này cho thấy một David trẻ trung đang nhìn chằm chằm vào đầu của người khổng lồ, đó là bức chân dung tự họa của Caravaggio. Biểu cảm của David, thể hiện một nỗi buồn sâu sắc, khác với các miêu tả trước đây về những người trẻ tuổi trong tác phẩm của Caravaggio, nơi chủ yếu tập trung vào vẻ đẹp của tuổi trẻ.

Tác giả: V. M. Traverso - Nguồn: aleteia.org (29/9/2021)
Chuyển ngữ: Phil. M. Nguyễn Hoàng Nguyên