Tôi sinh ra đời với một mặc cảm dày vò. Tôi đã bối rối trong một thời gian rất dài vì những nỗi lo tâm lý này. Xơ Ruth Burrows, tác giả các sách thiêng liêng danh tiếng của dòng Kín, đã mở đầu quyển tự truyện như vậy và, giống như lời mở đầu nổi tiếng trong quyển Tự Thú của thánh Âu-tinh, những lời này nói lên phong cách của một người có suy tư trưởng thành về mặt thiêng liêng.

Một ngày nọ, tôi vào tiệm sách, khi lướt nhìn các tựa đề xem có quyển sách nào thú vị hay không, tôi đọc hàng chữ này trong quyển sách của xơ Burrows. Ngay lập tức, nó cuốn hút tôi và nhiều ý nghĩ chợt đến trong đầu tôi: Đây hẳn là một người từng trải, không quá đơn sơ và mộ đạo nên có thể giúp tôi bước ra khỏi tháp ngà để trở nên người có đời sống thiêng liêng và đạo giáo! Họ sẽ giúp tôi chấp nhận các phức tạp của cuộc đời, hơn thế sẽ chỉ cho tôi biết cách để chỉ muốn một điều mà thôi! Tôi đã không thất vọng. Xơ Burrows là một tác giả ngoại hạng về tôn giáo và đời sống thiêng liêng.

Trước đó tôi cũng đã bắt gặp ý tưởng này nơi cha Henri Nouwen. Cha cũng rất trung thực chấp nhận mình đã có kinh nghiệm dày vò và gọi đó là các xu hướng mâu thuẫn đẩy tâm hồn chúng ta đi các hướng khác nhau.

Cuộc đời không đơn giản: Chúng ta muốn cả điều đúng lẫn điều không đúng. Chúng ta hướng về lòng quảng đại nhưng cũng hướng về phía ích kỷ. Thích trung thực nhưng cũng dễ dàng tìm cách biện minh và nói dối. Một phần trong chúng ta muốn khiêm tốn, không muốn nổi bật, phần khác thì lại tự cao và muốn được biết đến. Chúng ta muốn cầu nguyện nhưng cũng muốn đi chơi. Khao khát chiều sâu tâm hồn nhưng cũng ham vui nhục dục. Chúng ta muốn tận hiến hy sinh, nhưng cũng muốn hưởng đời. Một phần sâu thẳm trong tâm hồn muốn tôn kính quỳ xuống, phần khác lại cố chấp và chống đối. Chúng ta vừa muốn tinh tuyền vừa muốn bừa bãi. Vừa khao khát những gì thuộc về Thiên Chúa vừa chạy theo chuyện trần gian. Như triết gia Kierkegaard nói, thật không dễ để chỉ muốn một điều.

Chúng ta tạo ra khó khăn cho mình khi chấp nhận điều này, nhưng sẽ khó khăn hơn nếu chúng ta không chấp nhận nó.

Như xơ Burrows nói, làm sao chúng ta sống đời sống thiêng liêng đạo giáo đơn giản khi chúng ta sống trong tâm trạng dày vò? Làm sao chỉ cảm nhận các chuyện đúng, trong khi thành thật mà nói, chúng ta cảm nhận rất nhiều chuyện cùng một lúc? Làm sao cảm thấy mình mộ đạo khi có nhiều chuyện trong lòng chúng ta muốn nổi dậy chống đối? Làm sao chối bỏ sự kiện tính dục chúng ta thường có ảnh hưởng trên các quan hệ của chúng ta? Làm sao nói mình yêu thương khi những gì đang cảm nhận là sân hận và phẫn uất? Làm sao chân thật nói những gì chúng ta làm là vì người khác, trong khi phần lớn chúng ta hành động do tham vọng cá nhân? Làm sao phủ nhận việc chúng ta thường xuyên đố kỵ với người khác? Làm sao phủ nhận thỉnh thoảng chúng ta cũng có cảm nhận bất kính gần như báng bổ? Làm sao phủ nhận rất nhiều hành động của chúng ta xuất phát từ tính cố chấp và lòng tự phụ bị tổn thương? Và làm sao tảng lờ sự thật, đáng lý thấy mình vững tin và cầu nguyện, chúng ta thường cảm thấy chán nản, hờ hững và chai đá.

Nhưng, cảm nhận như vậy, chính nó không làm chúng ta mất đi đời sống thiêng liêng hay đạo giáo. Cảm nhận mình nghịch đạo, giận dữ, tham vọng, tham lam, đố kỵ, có cám dỗ nhục dục, bất kính, và chán nản chứng tỏ chúng ta là người và có cảm xúc lành mạnh. Cốt yếu của một đời sống thiêng liêng lành mạnh là nó phải đương đầu với chính mình trong những chuyện phức tạp này. Phục vụ Chúa ở thế gian không bắt chúng ta phải từ bỏ bản thân hay phủ nhận trải nghiệm riêng của mình. Nó chỉ đòi hỏi chúng ta hợp nhất trải nghiệm chúng ta trong cách chúng ta cho cuộc sống mình cho người khác và cho chính mình.

Thánh Tôma Aquinas đã viết, mục đích thích đáng của trí tuệ và ý chí là sống trọn vẹn con người mình. Lần đầu tiên tôi đọc câu này khi tôi còn là chủng sinh, 19 tuổi, đang nghiên cứu triết học và tôi nhớ nó đã khai mở cho tôi như thế nào khi lần đầu tôi hiểu được ý nghĩa của nó. Tôi như hiểu hơn về bản thân mình, về mối phức tạp dày xé của tôi. Thánh Tôma Aquinas nêu ra câu hỏi: Điều gì thỏa mãn trọn vẹn những khao khát trong lòng chúng ta? Câu trả lời của ngài: Mọi thứ! Vì thế chúng ta không cần phải ngạc nhiên khi thỉnh thoảng chúng ta cảm thấy day dứt và chán nản trong cuộc sống đời này.

Đáng buồn là có một mỉa mai trong tất cả chuyện này: Rất nhiều người muốn trung thực với trải nghiệm của mình, họ lại tự tách ra khỏi tôn giáo, chỉ vì cảm thấy tôn giáo đơn giản hóa mọi sự, tôn giáo không hiểu, và đặc biệt không có khả năng tôn trọng trải nghiệm của họ. Với nhiều người khác, tôn giáo quá đơn giản khi tôn trọng trải nghiệm con người vì tôn giáo không quan tâm đến các phức tạp dày vò của chúng ta. Nhưng thật mỉa mai, cuối cùng thì chỉ có tôn giáo mới là nơi chúng ta được thấu hiểu trọn vẹn.

J.B. Thái Hòa dịch