Sinh thái học: một hình thức tôn giáo mới?

Sinh thái học: một hình thức tôn giáo mới?

 Sinh thái học: một hình thức tôn giáo mới? Greta Thunberg: phương trình giữa Thánh Giăng Đắc và Thánh Bernadette Soubirous?

Jérôme Fourquet: “Một khuôn dạng sinh thái thay thế khuôn dạng công giáo cũ của nước Pháp”

Theo ông Jérôme Fourquet giám đốc phân bộ ý kiến của Viện Ý kiến Quần chúng Pháp (Ifop), tác giả quyển Quần đảo Pháp (L’Archipel français, nxb. Seuil) thì sinh thái học hoạt động như khuôn dạng của công giáo trên các cấp độ xã hội và văn hóa.

Báo Le Figaro – Sau thành công của các nhà sinh thái ở Âu châu, chính quyền gần như muốn “phủ xanh” chính sách của mình. Liệu mối quan tâm về khí hậu của người Pháp có tạo ra một cơ hội chính trị? 

Jérôme Fourquet – Chắc chắn, đã có một cơ hội cho các nhà sinh thái học, dù chúng ta vẫn còn xem coi họ có biết thể hiện nó không. Về phần mình, nhà cầm quyền đã ghi nhận sự nhạy cảm với tình trạng khẩn cấp của khí hậu đang tăng mạnh, và vì thế đặc biệt “tự nhiên” vấn đề này có mặt ở phần tranh cử (đô thị, sinh viên tốt nghiệp, giám đốc điều hành…) Viện Ý kiến Quần chúng Pháp xác nhận điều này trong một cuộc khảo sát mà chúng tôi vừa công bố: theo các thăm dò, trong số các chủ đề ưu tiên của nước Pháp, chủ đề môi trường được trích dẫn 51% so với 40% năm 2017. Chủ đề này tiến triển từ hai năm nay vì vậy nó đã có một nhận thức nhanh chóng.

Bây giờ chỉ còn nhìn xem liệu chính phủ có thể hiện theo những gì mình nói không. Tuy nhiên sau các tín hiệu xấu của các vụ từ chức của ông Nicolas Hulot và ông François de Rugy ở bộ Môi trường, việc rút lại thỏa thuận thương mại tự do với Mercosur được Tổng thống Pháp Emmanuel Macron dự tính chứng tỏ cho thấy quyết tâm làm việc gấp đôi. Nhưng ảnh hưởng của sinh thái trên xã hội vượt xa khuôn khổ bầu cử của hiện tượng này. Khuôn khổ mới này, tầm nhìn mới về thế giới này, có thể cấu hình cho các chương trình tập thể, cách mạng hóa phương thức tiêu dùng của chúng ta trong lãnh vực di chuyển và hưởng lợi ích rất mạnh từ các mạng truyền thông.

Đâu là sự có mặt trên hệ thống truyền thông của nhà hoạt động Thụy Điển Greta Thunberg?

Greta Thunberg là một nhân vật tiên tri, một phương trình giữa Thánh Giăng Đắc và Thánh Bernadette Soubirous. Đây là một phụ nữ trẻ như các nữ thánh: một người mới, xuất phát từ dân chúng, không có gì báo trước cô sẽ làm việc này, nhưng đột nhiên cô như nhận một mạc khải, cô phải thông báo cho các người quyền lực của thế giới này và cho dư luận. Phong trào môi trường rất coi trọng vai trò của các thanh thiếu niên tuổi vị thành niên, một loại trẻ em giúp lễ của tôn giáo về khí hậu và đã trở thành người loan báo sứ điệp tốt lành cho gia đình. 

Ông so sánh sinh thái học với một hình thức tôn giáo mới?

Tôi đã viết trong quyển Quần đảo Pháp sự sụp đổ của khuôn dạng công giáo cũ mà ngày xưa đã cấu trúc sâu xa trong xã hội chúng ta. Có lẽ chúng ta đang chứng kiến sự xuất hiện của một khuôn dạng mới, thế tục và không còn tính cách tôn giáo xung quanh hệ sinh thái. Dĩ nhiên có các khác biệt lớn: sinh thái học không còn dựa vào đức tin mà dựa trên dữ liệu khoa học.

Nhưng chủ nghĩa sinh thái hoạt động trên mặt xã hội và văn hóa như trong quá khứ khuôn khổ của công giáo hoạt động. Tuy nhiên điểm tương đồng nổi bật vẫn có trong các điều khoản và các tài liệu tham khảo được dùng. Chúng ta nói đến “khu bảo tồn thiêng liêng” của sinh thái đa dạng và chúng ta cũng nói đến các nông dân đang “chyển cải” qua canh tác hữu cơ.

“Sinh thái học kích hoạt lại nỗi sợ kinh niên về ngày tận thế. Các sách vở nói về sự sụp đổ là những sách bán chạy ở hiệu sách”

Trong sinh thái có một cách thông báo lập đi lập lại về ngày tận thế: đó là hiệu ứng của các hình ảnh đáng sợ các lò lửa ở Amazon. Vào một thời hơi xưa hơn, các hình ảnh của các lò thiêu khổng lồ đốt gia súc để tránh gây nhiễm bệnh bò điên cũng có một tác động gợi lên rất mạnh: sinh thái kích hoạt nỗi sợ tận thế có từ ngàn năm. Các quyển sách liên quan đến sự sụp đổ là các quyển sách bán chạy ở hiệu sách.

Tận thế đối với các nhà sinh thái học cũng như với tín hữu kitô đều tạo ra mặc cảm tội lỗi nơi con người mà sau đó họ phải đền tội. Do đó, một quan điểm nhị phân về thế giới, Thiện, Ác đối nghịch nhau: một mặt là các công ty đa quốc gia và chính phủ các nước giàu, mặt kia là các dân tộc miền Nam, các tổ chức Phi Chính Phủ bảo vệ họ và một cách nào đó, họ là các nhà truyền giáo mới của thời đại chúng ta.

Nhưng ngoài các điểm chung này, sinh thái học cũng như công giáo ngày xưa có ảnh hưởng rất cụ thể trên đời sống người dân, nhiều hơn so với các câu chuyện chính trị lớn khác. Đây là đặc điểm của tôn giáo, áp đặt cho các tín hữu một loại “chính thống”, có nghĩa là sống phù hợp giữa đức tin và hành vi đối xử hàng ngày của họ. Theo một cách nào đó, chúng tôi thấy luật Làm Việc Tốt (Bonne Action B.A.) của các hướng đạo sinh ở đây: mỗi ngày, bạn phải phân loại rác thải của mình, tiết kiệm năng lượng… Và ngược với những gì thấy trong chế độ cộng sản hay trong các khuôn dạng của các nước Cộng hòa và thế tục, sinh thái học (cũng như các tôn giáo lớn) đưa ra các nguyên tắc ăn uống rất chính xác: một cách nào đó những người theo sinh thái ăn chay mỗi ngày, vì họ phải tránh nhiều thức ăn, không ăn trái cây ngoài mùa, thịt, dầu cọ…

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch