Đoạn nầy kể việc đi tây,
Đông Cung đi với Đức Thầy trải qua.
Khắp nơi thiên hạ nhà nhà,
Coi Hoàng thái tử của mà nước ta. 980
Bấy lâu người cõi Phangsa
Chưa hề đặng thấy con nhà An Nam.
Tới kinh xin đến thánh hoàng;
Vua Lu-y ngự phẩm hàng nghiêm trang.
Vua rằng: "Con trẻ hà phang, 985
Do hà quì dưới ngai vàng trẫm đây?
Sân chầu lại có Đức Thầy,
Tôn sư hãy tỏ, trẫm nay biết tường."
Tâu rằng: "Thái tử xa phương,
Con vua Nam Việt mắc đường ức oan. 990
Hoàng thân bị giặc bại tàn,
Cậy nay thần ngãi tìm đàng viện binh."
Đế vương nghe rõ sự tình,
Phán rằng: "Đế hội triều đình liệu toan."
Thành Paris, súng bắn vang, 995
Chào mừng Hoàng Tử An Nam tới rày.
Tiệc bày thết đãi trọng thay,
Đế vương thương mến, chuẩn nay bạc vàng.
Cấp rộng rãi của vua ban,
Xứng vì Hoàng Tử, đáng hàng ngôi vương. 1000
Hội giảng đạo có nhà trường,
Đức Thầy, bọn sứ, ngụ nương, lo lường.
Phangsa hoàng đế tây phương,
Có vì Thái tử cũng trương tuổi nầy.
Ra vào đền ngọc vui vầy, 1005
Hai hoàng thương mến, chơi nay trong triều.
Ai ai xem thấy mến yêu,
Đông Cung tánh nết nhiều điều đáng thương.
Bé thơ lìa cách quê hương,
Con vua mà chịu tha phương nỗi nầy.1010
An Nam đi tới bên tây;
Đông Cung đội mão, xem rày tốt thay.
Trong triều lấy kiểu ngày nay,
Làm ra mà đội, tỏ bày là vui.
Vẽ hình tượng, thấy ngùi ngùi, 1015
Đặt bài, đặt vã, thương người nạn tai.
Đức Thầy bàn luận lâu ngày:
Vào triều diện tấu, kể bày thỉ chung.
Đức vua gạn hỏi khắp cùng,
Bá quan hội luận, đều tùng hỏi tra. 1020
Đức Thầy phân giãi tâu qua,
Làm tờ dưng tới tỏ mà việc ra.
Công đồng cãi lẫy gần xa,
Kẻ thì bàn tới, người mà bàn lui.
Trót năm việc mới vừa xuôi, 1025
Đức Thầy mở trí, mới vui lúc nầy.
Ơn trên thánh thượng đại tây,
Châu phê bút ngọc, phong nay Đức Thầy
Hoàng hòa Đại sứ chức nầy,
Lại ban của vật, phú tay Đức Thầy. 1030
Năm điều giao ước triều tây,
Không thành nên chẳng kể bày ra đây.
Việc an, kiệt lực, công dày,
Đức Thầy người mới xin nay về nhà.
Trước là thăm viếng mẹ cha, 1035
Sau thăm cô bác cùng là bà con,
Bấy lâu cách biển, núi non,
Thăm em, thăm cháu, vuông tròn gần xa.
Sum vầy đủ mặt cả nhà,
Cha già khỏe mạnh, mẹ già tốt tươi. 1040
Mừng cha, mừng mẹ, vui cười,
Thương thương, mến mến, người người, nơi nơi.
Giã từ, dời bước tách vời,
Hoàng triều hạ lịnh, tàu thời đưa đi.
Viết tờ truyền chỉ một khi, 1045
Trẫy qua Thiên Trước lãnh thì binh cơ,
Y như mấy khoản trong tờ,
Quan cai hạt ấy, bây giờ phải vưng.
Cả trong bộ sứ vui mừng,
Cám ơn hoàng đế xuống chưng phước lành.1050
Tạ từ triều quốc, cả thành,
Xuống tàu chạy riết, non xanh lướt vời.
Núi cao biển thẳm ra khơi,
Trẩy đi diệu vợi, vơi vơi xa đường.
Ponry vừa tới trình chường, 1055
Có tờ chánh nước đế vương lịnh truyền.
Quan cai quản hạt mở liền,
Xem coi từ khoản chỉ biên rõ ràng.
Dạy rằng: "Quân bộ mấy ngàn,
Thủy binh mấy đoạn, phải dàn đủ ra. 1060
Tàu lớn nhỏ, lo trẩy qua,
Cùng là súng lớn, lại là tiểu thương,
Mấy trăm pháo thủ lo lường,
Bao nhiêu khí giái, phải trương đủ đầy.
Kíp lo, chẳng đặng để chầy, 1065
Sang qua Nam Việt, giúp rày Nguyễn Anh.
Triều Nam riêng một góc thành,
Quốc gia dường thể chỉ mành treo chuông.
Việc xong mở cuộc bán buôn,
An Nam nhường đất Côn Nôn, Cửa Hàn, 1070
Sơn Chà và chỗ Ải Vân..."
Lượt biên nhơn kể ít phần ra đây.
Rủi thay! Việc chẳng thành nay,
Quận công quan ấy lại gay chẳng làm.
Sanh ra việc đã bất kham, 1075
Liền làm tờ tấu dưng đam bệ vàng.
Xin cùng hoàng thượng giãn khoan,
Kể ra nhiều chuyện, nhiều đàng ngạnh ra.
Lại nhằm đang lúc quốc gia,
Phải quân ngụy dấy, đánh mà ngoài trong.1080
Vua nghe quan tấu bằng lòng,
Đức Thầy nài nỉ, cũng không ra gì.
Đã nên đau đớn sầu bi,
Đức Thầy nát ruột, lo thì nát gan.
Cầu xin cùng Chúa thở than, 1085
Viện binh chẳng đặng, hỗ hang trăm đàng.
Sợ vì nhiều nỗi tai nàn,
Nước Nam trách phạt dối gian nịnh thần.
Suy đi, tính lại muôn phần,
Hồng Mao xin đã nhiều lần giúp cho. 1090
Hứa càng chịu đã đủ no,
Mười muôn đồng bạc, ban cho riêng liền.
Đức Thầy sợ lạc đạo truyền,
Tức thì than thở cầu nguyền Chúa Cha.
Hết lòng sốt sắng thiết tha. 1095
Ngày nay mới xuất của mà Đức Cha.
Của vua Lu-y ban ra,
Của cha, của mẹ, cùng là bà con,
Của đi phổ khuyến các hòn,
Cù lao mấy chỗ chìu lòn hảng buôn. 1100
Nhà giàu xuất bạc cho tuôn,
Ponry, Thiên Trước giúp luôn nhiều điều,
Của bá gia, người mến yêu.
Mua tàu mấy chiếc, mua nhiều súng nay,
Mấy ngàn súng nhỏ cầm tay, 1105
Một trăm vị lớn, kéo ngay xuống tàu.
Thỉnh chiêu bạn hữu trước sau,
Quan quân tình nguyện kéo nhau dầy dầy.
Anh hùng tướng sĩ sum vầy,
Cựu quan thủy, bộ, giúp nay Đức Thầy. 1110
Ba bốn trăm hội vang dầy,
Xuống tàu chạy riết sang rày Việt Nam .
Để cho thiên hạ luận đàm,Một ông thầy đạo cõi phàm khó đang.
Đã nên đứng bực khôn ngoan, 1115
Đã nên thượng trí, thế gian ít tày.
Gởi tờ tấu dộng trên ngai,
Đại Nam Nguyễn chúa đặng hay tin nầy.
Xem thơ lòng tợ lên mây,
Tống tờ cho khắp đông tây mừng rày. 1120
Vua truyền văn võ sắp bày,
Thuyền rồng vua ngự, chạy ngay Vũng Tàu.
Kể từ xa cách mặt nhau,
Sáu năm những mảng chịu đau đớn lòng.
Trời thanh biển lặng, trăng trong, 1125
Ngoài khơi thẳm thẳm, giữa dòng vơi vơi.
Côn Nôn tàu chạy tới nơi,
Đức Thầy truyền ghé, trí thời súng đây.
Ít vị lớn, phòng chỗ nầy,
Rồi tàu thẳng riết, chạy bay chẳng chầy. 1130
Trải qua gành nọ, núi nầy,
Đức Thầy lên đất thăm bầy đoàn chiên.
Bấy lâu những mảng lo phiền,
Ngày nay vui hiệp, phỉ nguyền ước trông.
Mấy tàu đều chạy như dông, 1135
Vũng Tàu vừa tới, đều ngừng gieo neo.
Hoàng hòa Đại sứ cờ treo,
Đức Thầy, Thái tử, mừng reo cả tàu.
Trông con như hạn trông dào,
Ngư nay đắc thủy, gặp nhau phỉ rồi. 1140
Bổn triều Hoàng tử phản hồi,
Hoàng thân mừng rỡ, kể thôi không cùng.
Thấy con đã lớn hình dung,
Gặp vua tâu tiếng khiêm cung muôn phần.
Đức vua, Giám mục, ân cần, 1145
Dìu theo kể nỗi kề gần với nhau.
Đức vua mới phán trước sau,
Cá khô được nước mưa dào đượm tuôn.
Mừng mừng, chúc chúc, luôn luôn,
Tây , Nam , chư tướng buồm trương về thành. 1150
Sài Gòn binh đóng khắp quanh,
Trên bờ, dưới thủy, chúc lành nhạc khoan:
Súng đền mừng bắn đã vang,
Dưới tàu Giám mục binh càng bắn lung.
Rền trời, dậy đất, tiếng cùng, 1155
Ầm ầm trống trận, đùng đùng nhạc ca.
Gởi thơ qua nước Phangsa,
Đội ơn Hoàng đế cùng là các quan.
Bất thành chẳng tại đế hoàng,
Bởi đâu nên phải giữa đàng khác ra. 1160
Cuộc mừng nhiều đoạn ngâm nga,
Xong rồi vua mới lo qua nước nhà.
Cấp phong viên chức Phangsa,
Kẻ quan đề đốc, người mà năm ren.
Nhiều quan sang trọng chẳng hèn, 1165
Nghề văn, nghiệp võ, ghe phen đã tầng.
Lòng thương Giám mục mới vâng,
Sang qua mà giúp vương quân lúc nầy.
Phong thủy sư, quản tàu tây,
Tàu Long, tàu Phụng, sắp bày lớp lang. 1170
Đóng tàu lớn, nhỏ, nhiều đàng,
Đặt tên, đặt họ, An Nam nhộn nhàng.
Bộ binh phong chức các quan,
Họa đồ, thầy thuốc, phẩm hàng ban danh,
Quan lương phạn, quan xây thành, 1175
Thành bền, lũy chắc, xung quanh Sài Gòn.
Sáu ngàn binh tập nên ròng,
Theo như tây cả, đặng hòng phò ngai,
Năm muôn binh chiến anh tài.
Khắp trong các việc phú tay Đức Thầy, 1180
Lo xử trí, với người tây;
Ban khoanh, phong chức, nhờ nay Đức Thầy.
Đức Thầy trông vận thới lai,
Về tây đem lại theo rày tám cha.
Trình diện tấu, vua phán ra, 1185
Ban bày mở tiệc đãi mà các cha.
